Қылмыстық құқық ұғымы, міндеттері мен қағидалары

1. 
   Қылмыстық құқықтың ұғымы
   
2. 
   Қылмыстық құқықтың міндеттері мен қағидалары.
   
3. 
   Қылмыстық-құқықтық норманың құрылымы
   

ҚР-ның қылмыстық құқығы-ҚР құқықтық жүйесіне кіретін өз алдына жеке құқық саласы. Қылмыстық құқық қылмыстық заңнаманың міндеттері мен қағидаларын, қылмыс ұғымын, қылмыстық жауапкершіліктің негізін, қылмыстың түрлері мен белгілерін, жазаны, қылмыстық жауапкершілік пен жазадан босатудың негіздерін анықтайтын заңды нормалардың жиынтығы. Мемлекеттің, жеке және заңды тұлғалардың мүдделерін қылмыстық қол сұғудан қорғау барысында туатын қоғамдық қатынастар қылмыстық құқықтың пәні болып табылады.

Қылмыстық құқықтың міндеттері: адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, меншікті, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, ҚР-ның конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қылмыстық қол сүғушылықтан қорғау, бейбітшілік пен адамзаттың қауіпсіздігін қорғау, сондай-ақ қылмыстардың алдын-алу болып табылады. Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін қылмыстық жауаптылық негіздері белгіленеді, жеке адам , қоғам немесе мемлекет үшін қауіпті қандай әрекеттер қылмыс болып табылатыны айқындалады, оларды жасағаны үшін жазалар мен өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал ету шаралары белгіленеді.

1. 
   Қорғау- қылмыстық-құқықтық шараларды қолдана отырып, қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау міндеті. Ол үшін қылмыстық заң қылмыстық әрекеттердің шеңберін, түрін және оған қолданылатын жазаның мөлшерін анықтайды.ъ
   
2. 
   Алдын-алу (профилактика) міндеті қылмыстың алдын алу , оны болдырмайдың жолдарын қарастыру немесе қылмыс жасаған тұлғаның қайта қылмыс жасамауының алдын алу. Бұл мақсаттар әртүрлі қылмыстық-құқықтық шаралар қолдану арқылы іске асырылады.
   
3. 
   Тәрбиелік. Тәрбиелік міндетті қылмыстық құқықтың барлық институттары мен нормалары атқарады.
   

1. 
   Заңдылық қағидасы. Оның мәні қылмыстық әрекет пен жаза тек қана қылмыстық заңмен анықталуы керек. Ешкім де соттың үкімінсіз , яғнм и әаңға қайшы жолмен кінәлі деп танылмайды. Қылмыстық заң нормасын ұқсастығы бойынша қолбдануға тиым салынады.
   
2. 
   Заң алдында азаматтардың теңдігі. Ол адамның тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына , жынысына, нәсіліне . ұлтына , тіліне, дінге көзқарасына қарамай қылмыстық заң алдында бірдей жауап беретіндігін көрсетеді. ҚР Конституциясының 14 бабында «заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең»деп атнылған.
   
3. 
   Тек қылмыстық әрекеті не әрекетсіздігі үшін кінәлі болған тұлғаны ғана қылмыстық жауаптылыққа тарту қағидасы.
   
4. 
   Жеке жауапкершілік қағидасы . Қылмыс жасағаны үшін заңды тұлғалардың емес, тек қана жек тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын көрсетеді.
   
5. 
   Әділеттілік қағидасы. Объективті, жеткілікті, заңға сәйкес мәліметтерге сүйене отырып қана қылмыстық жауапқа тартуға болады.
   
6. 
   Демократизм қағидасы. Сот төрелігін жүзеге асыру барысында істі қатысушылар мен сол ауданның басым бөлігі білетін тілды жүргізу, сотталушыларды егер қажет етсе аудармашының, қорғаушының көмегімен қамтамасыз ету демократизм қағидасының көрінісі болып табылады.
   
7. 
   Гуманизм қағидасы (Ізгілік ) адамды адам,кісі ретіндетану, оның ар-ожданын, намысын, қадір-қасиетін сыйлау, мойындау. Сондықтан, жаза тағайындау барысында ізгілік қағидасына сүйене отырып жасалған қылмысқа тиісті жазадан жұмсақтау жаза тағайындау.
   
8. 
   Қылмыстық қудалау шараларын орынды қолдану. Мемлекет қылмыстық қудалауды қылмыс жасаушыны түзеудің басқа жолы қалмағанда қолдауға шарасыздан барады.
   
9. 
   Қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауапкершіліктің тумай қоймайтындығы.
   
10. 
    Интернационализм қағидасы ұлттық теңдікті бұзғаны үшін басқа мемлекеттің мүддесіне , халықаралық қауіпсіздікке, ұлттар арасындағы бейбітшілікке қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік белгілейтін нормалардан көрініс табады.
    

1. 
   Қарапайым түрінде қылмыс белгілері көрсетілмейді. Мысалы, адамды ұрлау
   
2. 
   Сипаттаушы диспозицияда қылмыстық әрекеттің белгілері көрініс табады. Мысалы, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру.
   
3. 
   Сілтемелі түрінде сол қылмыстың белгілерін сипаттаған бапқа не оның бір бөлігіне сілтеме жасайды. Мысалы, 106 бап ұрып-соғу
   
4. 
   Бланкетті түрі, яғни қылмыстық кодекстің құрамына кірмейтін басқа ереже, нұсқаулардың нормаларына сілтеме жасайтын диспозиция. Мысалы, 259 бап. Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің ережелерін бұзу
   

1. 
   Барынша айқын- тек айқын жазаны не нақты мөлшерді көрсетеді. Мысалы, ату жазасы, 15 жыл бас бостандығынан айыру
   
2. 
   Біршама айқын- жазаның төменгі және жоғарғы шегін көрсетеді. Мысалы, бас бостандығынан айыру 5 жылға дейін
   
3. 
   Альтернативті- бірнеше жаза түрлері мен мөлшері қатар тізбектеліп беріледі.
   
4. 
   Сілтемелі- Кодекстің басқа бабына жүгінуге шақырады.
   

1. 
   Егер әрекеттің қылмыстылығын немесе жазаланушылығын жоятын болса
   
2. 
   Егер жауаптылықты жеңілдететін болса, кері күші болады. Қылмыстық заңның кері күші жазасын өтеп жүргендерге де, соттылығы барларға да қолданылады.