ОҚытудағы инновациялық технология – білім берудің жаңа сапасымен қамтамасыз етудің кепілі

1. 
   Спиваковская А.С. Игра – это серьезно. -М.:Педагогика
   
2. 
   Зимний А.И. Элементы игры на уроках // Математика в школе.
   

Біздің халқымыздың тарихына бірегей рухани тәжірибе, аса бай интеллектуалдық және адамгершілік эстетикалық күш-жігер, ұшан теңіз жан дүниесінің маржандары мен шығармашылық ой қабілетінің күш – қуаты бар.

Халық мінезінің ең жақсы ерекшеліктері – бұл Атамекенге деген сүйіспеншілік, азаматтық парызы, әлеуметтік оптимизм, басқа адамның өміріне түсіністікпен қарап, оған қол ұшын беруге деген іскерлік, т.с.с.

Мінекей, осындай тарихи сана арқылы жан-жақты дамыған тұлғаның құндылықтарын қалыптастыруда тарих пәнінің орны ерекше. Тарих – ойға бағындырылған. Ал, тарихты зерттеп үйрену – өткенді ұсыну, қоғамдық болмыс заңдарын түсіну деген сөз. Ал, тарихтан білім берудің мақсаты – оқушылардың дүниетанымының негізі болатын тарихи сананы, тарихи білімді құрметтеу мен сыйлау сезімін қалыптастыру, оқушылардың тарихи процесс желісін түйсінуге, тарихтың мәдени – идеологиялық плюралистік идеясын, бұралаң жолын сезінуіне негіз жасау. Басқа пәндер тәрізді тарих пәні оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда жаңа технологияларды маманның пайдалана ұйымдастыруымен тікелей байланысты. Менің алға қойып отырған мақсатым – оқу процесін ұйымдастырғанда әрбір оқушы өзінің іс-әрекетінен сезім алатындай, оқу – оқушы үшін қуаныш әкелетіндей етіп құру. Ал пәнді оқытудағы негізгі мақсаттарым:

1.Оқушыларды тархи оқиғаларды, үрдістерді терең түсінуге, салыстыра білуге ең мәнді ұғымдарды саралап алуына, тарихи оқиғалардың тарихтағы орнын бағалай білуге дағдыландыру.

2.Ойлау дағдыларының қалыптасуын ең ұтымды жауапты ісдестіре білуге баули отырып, өркениетті елдің білікті де, білімді жас ұрпағын қалыптастыру.

3.Оқушылардың пәнге деген танымдық қызығушылықтарын, оқуға деген ұмтылыстарын қалыптастыра отырып, іскерлігін дамыту.

Осы мақсаттарымды жүзеге асыру үшін қазіргі кезде қолданып жүрген оқытудың жаңа технологияларын пайдаланамын.

• 
  Ынтымақтастық
  
• 
  Білім берудегі ізгілендіру
  
• 
  Проблемалы оқыту
  
• 
  Тірек сигналдары арқылы оқыту
  
• 
  Түсіндіре басқарып оза немесе қарқынды оқыту
  
• 
  Деңгеймен саралап оқыту
  
• 
  Модульдік.
  

- оқушылардың адамзаттың ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейінгі дамуының тарихи жолын, оның әлеуметтік, рухани адамгершілік тәжірибесін айшықтайтын жүйелі білім алуы;

- оқушыларда тарихты оқып – үйренудің көп өлшемділігін және тарихи процестің дамуының баламасы екендігі туралы түсінік қалыптастыру;

- гуманизм мен адам құқықтарын құрметтеудің озық дәстүрлерін меңгерген құнды бағдарланған жеке тұлғаны тәрбиелеу;

- оқушылардың тарихи білімді шығармашылықпен қолдану, тарихи деректермен жұмыс істеу, тарихи оқиғалармен құбылыстарды салыстырмалы талдау негізінде ой елегінен өткізе білу дағдыларын қалыптастыру;

- Отаны мен халқы алдындағы жауапкершілігін сезінетін жас ұрпақтың азаматтық ұстанымын қалыптастыру.

Тарихи білім беру қазіргі қазақ қоғамын демократияландыруда басымдылық маңызға ие болады, себебі тарих ғылымы бүгінгі күннің ақиқатымен тығыз байланысты.

5-10 сыныптарда тарихты оқытудың мазмұны мен мақсат міндеттері төмендегі шешуші біліктілерді қалыптастыруға бағытталған:

Сондықтан да, Қазақстан қоғамының жаңа кезеңге шығуы, әлемдік бәсекелестік жағдайындағы елу елдің қатарында болуы, елдің экономикалық, саяси және әлеуметтік мүмкіншіліктерін қамтамасыз ететін негізгі механизм – бұл елдің тиімді білім беру жүйесі. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Білім беру Заңында:

Демек, үздіксіз іздену – бүгінде мұғалімдерге қойылып отырған басты талаптардың бірі – әдістеме саласындағы жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік игеру. Тарих пәніне деген қызығушылығын арттыру мақсатында сабақты түрлендіре отырып, оқушылардың өз қабілетін таныта, дамыта түсу бағытында әрқилы әдістер негізінде пайдалану тиімді.

Қазақстан тарихынан даярланған шығармашылық тапсырмалар, әдістемелік, дидактикалық материалдар мұғалімге оқушылардың білімін іс үстінде тексеруге, ал оқушыларға өздерінің тарихи білімді қаншалықты меңгергенін анықтауға мүмкіндік береді. Соңғы уақытта педагогика, әсіресе тарих пәндерін оқытуда көп әдістемелердің ішінде сабаққа тірек сигналдар мен түрлі танымдық ойындарды пайдалану жақсы көрсеткіштерге жетіп, оқушыларға өмірлік позиция қалыптасуына көп үлес қосуда. Жаңашыл, әдіскер педагог С.Занько «Сабақты ойын түрінде түрлендіріп өткізу- оқуды еңбекпен ұштастыратын концепция» деген болатын. Сабақта қолданылып жүрген оқу танымдылық ойындарда әр түрлі көңіл көтерерлік элементтер бар. Оның тиімділігі оқушы оқу материалын қиналмай өзінің көңіл –күйі арқылы қабылдайды. Ойын ешқашан білімнің мазмұны мен құнын төмендетпейді, қайта мазмұнын толықтыра түседі, өйткені ойын барысында оқушылар бір-бірінен асып түсуге тырысады. Ең негізгісі сыныптардағы барлық оқушылардың жұмыс істеуіне мүмкіндік жасалады. Ойынды сабақтың соңына қарай ұйымдастырған дұрыс. Өйткені оқушылардың материалды қабылдауы төмендеп, жалыға бастағанда ойын олардың жұмыс істеу қабілетін қайта жандандырып, ойларын жүйелеуге, қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Сабақ барысында пайдаланылытын ойындар мынандай түрлерге бөлінеді: имитациялық (қимыл-қозғалыс), проблемалық (тақырыптық), сюжеттік (драма, инцинировка), ситуациялық,творчестоволық, рөлдік (ережеге бағынбайтын және ережеге бағынатын), іскерлік (басқару, экологиялық), шаруашылық (технологиялық), ұжымдық, жарыс сайыс (топтық), нәтиже көрсету ойыны, т.б.

Мұғалім – жан-жақты, білімі терең, мықты психолог, үлкен жүректі адам, байқампаз да, білікті педагог, ақпараттық технологияларда жұмыс істеу қабілеті бар жан. Мұғалімнің осындай қасиеттері сабақтың құнды, әрі тартымды өтуіне зор әсер етеді. Сабақты оқушыларға түсінікті, қызықты, әрі тартымды өткізу үшін жаңа технологиялардың элементтерін пайдаланудің орны ерекше. Сондай жаңа технологиялардың бірі – интерактивті оқыту. Интерактивті оқыту – түсіндіру мен өзара қарым-қатынас диалог ретінде топқа бөлініп оқыту әдіс-тәсіліне негізделген оқытудың түрі. Нәтижесінде оқушы жинақталған тәжірибесін сыртқа шығарып, оны өмірде пайдалана алады.

Қорытындалай келе біздің ғасыр – білім, ғылым және сапа ғасыры. Соған сәйкес, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудағы білім берудің несиелік технологиясы олардың жеке, өз бетімен жұмыс жасау мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Мұның өзі қоғамды нарық талаптарына сай ұйымдастыру жағынан ыңғайлы болумен әр мамандықтың өзін – өзі жұмысты ыңғайлай алу мәдениетіне ие бола алуына жол ашады. Оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудағы пән мұғалімі бағыт, кеңес беруші рөліндегі қызметінен тұрады. Шебер ұйымдастырудағы мұғалім бейнесі, қазіргі білім беру талаптарына сәйкес құндылығымен биіктемек.

Елбасы «Әрбір азамат тарих қойнауына ойша тереңдеу арқылы өзінің ата-бабалары қалдырған осындай кең байтақ жердің лайықты мұрагері болуға тиіс» деп айтқанындай елін, жерін, Отанын сұйетін ұрпақ тәрбиелеуге бұл сабақтың және модульдік технологияның берері көп.

Әдебиеттер

1. 
   Н.Ә.Назарбаев қазақстан халқына жолдауы, Егемен Қазақстан. 2008ж
   
2. 
   ҚР Білім туралы заңы, А – 2007ж
   
3. 
   Б.Т.Берлібаев Ұлттық тарихтан білім берудің ғылыми – теориялық негіздері.
   
4. 
   Қазақ тарихы -2010ж
   

Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік рухани азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді. Э.Роджерс «Инновация – нақты бір адамға жаңа болып табылатын идея» - дейді. Сонымен инновация ұғымы педагогикалық сөздік қорына ежелден енген термин. Кейбір ғалымдардың еңбектерінде «Жаңа», жаңалық енгіз – деп көрсетілсе, кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды.

«Технология – дегеніміз қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың, педагогикалық технология – педагогикалық мақсатқа қол жетудегі қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдістемелік құралдардың жүйелі жиынтығы», - деп түсіндіреді В.Кларин. Жаңа педагогикалық технологияларды қолдану оқытушының шеберлігі мен қабілетіне де сын. Педагогикалық технологияның әртүрлі әдіс-тәсілдерін оқытушы өзінің ізденісі арқылы оқушылардың қабылдау деңгейі мен қабілетіне сәйкес іріктеп алады. Инновациялық оқыту дегеніміз – оқущылардың мүмкіндігі мен шамасына қарай мәселенің байыбына барып, керектісін алып, қажетті жолдарын қабылдау, оған сын көзбен қарай отырып, шығармашылық тұрғыдан ойлауға үйрету.

Мысалы: модульдік оқыту технологиясында оқушының психологиялық ерекшеліктерін ескеру алдынғы орынға қойылады. Әр балаға жеке тұлға ретінде қарап даралау, мүмкіндігіне қарай деңгейлік тапсырмаларды өздеріне таңдату арқылы оқушының өз деңгейін өзі анықтауға – жұмыстың түрін қызықтыра түсуіне әсер ететіні анық. Модульдік жүйеде материалдарды оқып үйрету ”жалпыдан жекеге” қағидасы негізінде жүргізіледі. Бұл технология:

1. 
   Оқушы тұлғасының танымдық қабілеттерін дамытуға;
   
2. 
   Танымдықпроцестерді (жады, ойлау, зейін, елестеу, қабылдау) дамытуға;
   
3. 
   Оқуға жағымды қызығушылығын қалыптастыруға;
   
4. 
   Белсендісөздікқорынауызша, жазбашатіліндамытуға;
   
5. 
   Тұлғаныңқиындықтарғадаярболуы, оны жеңебілу, қарым-қатынас, ойын, танымдыққауіпсіздік, сыйласу, шығармашылық, өзін-өзіөзектілендіру, қажеттіліктерінқанағаттандыруғаықпалетеді.
   

1. 
   «Қызығушылықтыояту» («Ой қозғау», «Ой шақыру», «Миғашабуыл») стратегиясы
   
2. 
   «Топтастыру» (Жинақтауәдісі) стратегиясы
   
3. 
   «Insert» стратегиясы
   
4. 
   «Нартәуекел» стратегиясы
   
5. 
   «Шығармашылық» стратегиясы
   
6. 
   «Кубизм» стратегиясы
   
7. 
   «Мағынанытану» стратегиясы
   
8. 
   «Ойтолғаныс» стратегиясы
   
9. 
   «Әуезбенәсерлеу» стратегиясы
   
10. 
    «Көрнекілік» стратегиясы
    
11. 
    «Бағытталғаноқу» стратегиясы
    

Екінші, «Топтастыру» стратегиясы, мұны «кластер», «жинақтау әдісі», т.б. атаулармен де атайды, Бұл стратегияны көбіне білімді жинақтау кезеңінде немесе кейіпкер мінезін ашу, екі ұқсас бейнелердің ортақ қасиеттерін анықтауда (Ана, Күн) және де мұғалімнің әдістемелік тәжірибесіне қарай түрлендіріп қолдануға тиімді тәсілдердің бірі десек те болады. Себебі бұл стратегия сонау балабақшадан жоғары сынып оқушыларына дейін қолданылады. Осы «топтастыру» стратегиясына негізделген «Ассоциация» атты тәсіл оқушының танымын кеңейтуде үлесі зор.

Үшінші, «Insert» стратегиясы, бұл стратегия «V»-білемін, «+»-жаңалық (жаңаақпарат), «-» — білмеймін, «?» — менітаңқалдырады деген белгілер арқылы қолданылады. Бұл белгілер түсінуге, өз ойына басшылық етіп, ойын білдіруге талаптанады (кестені көрсету).

Төртінші, «Нартәуекел» стратегиясы, бұл стратегия оқушыларға күрделі сұрақтар қою арқылы немесе терең мазмұнды мәселелерді шешуде оқушылардың бойында жігер, қайрат, белсенділік қабілеттерін дамыту үшін пайдалы.

Бесінші, «Шығармашылық» стратегиясы, бұл стратегия оқушының шығармашылыққа білетін дамытып, түрлі формада жұмыс істей білуге баулиды. Сабақ барысында рөлдік ойындар көрсету, сөзжұмбақ немесе сұрақ-тапсырмалар құрастыру, тақырыпқа байланысты сурет салу, т.б. тәсілдерді пайдаланып сабақты қызықты етіп өткізуге болады.

Алтыншы, «Кубизм» стратегиясы, бұл стратегия шаршы яғни кубтың әр қырына түрлі тапсырмалар беріліп, сол тапсырмаларды орындауды міндеттейді. Мұнда кубтың әр қырына «Түсіндіріңіз», «Суреттеңіз», «Зерттеңіз», «Талдаңыз», «Қолданыңыз», «Салыстырыңыз» деген сияқты жұмыс атаулары жазылады, ал мұғалім осы тапсырмалардың мән-мазмұнын ашып айтады, әрі жауаптардың қате немесе дұрысын қадағалап отырады. Қосымша түсініктемелер де беріп отыруына да болады.

Жетінші, «Мағынанытану» стратегиясы, бұл стратегия сабақты түсіндіруде, мәтінді оқу, сабақ мазмұнын меңгеру кезеңі десек те болады.

Сегізінші, «Ойтолғаныс» стратегиясы, мұны «Брейн-стролинг» әдісідеп те атайды. Бұл стратегия жұмыс мазмұны жағынан «шығармашылық» стратегияға ұқсас, айырмашылығы мұнда оқушыдан ішкі жан-дүниесін кеңінен ашуға, сезімін, дүниетанымын, рухани бейнесін, адами асыл қасиеттерін көрсетуге баулиды. Негізгі тапсырмалар көбіне ой толғау жазу, шығарма жазу, өлең шығару, мақала жазу, ертегі, аңыз, әңгіме құрастырып жазу т.б.

Тоғызыншы, «Әуезбен әсерлеу» стратегиясы, бұл стратегия баланың музыкалық танымын кеңейтуге зор әсерін тигізеді. Мұнда аудио таспа, видео таспа т.б. құралдар арқылы оқушыға өтіп жатқан материал бойынша ән не күй тыңдату немесе мәнерлеп оқуды жаттықтыру, не болмаса ақындардың өз орындауындағы әндерін ұсыну сияқты жұмыстар жүргізіледі.

Оныншы, «Көрнекілік» стратегиясы, өз аты айтып тұрғандай, мұнда түрлі көрнекі құралдарды тақырыпқа сай қолданылады. Олар: кеспе қағаздар, перфокарталар, семантикалық карталар, схемалар, кестелер, түрлі тест мәтіндері, т.б.

Он бірінші, «Бағытталған оқу» стратегиясы, бұл стратегия арқылы оқушылардың ортасында шығармашылық, ынтымақтастық аурасын туғызу мақсатында оқушылардың өздеріне ереже жасату, тест құрастыру, құрастырған тест сұрақтарына өздеріне оқыту арқылы жауап алу.

Мысалы:

1. 
   Жұмысқа белсенді қатысу.
   
2. 
   Бір-бірімізді бөлмей тыңдау.
   
3. 
   Бір-бірімізді мұқатпау.
   
4. 
   Сөйлеушінің (айтушының) пікірін құрметтеу.
   

Сын тұрғысынан ойлау технологиясы 3 сатыдан тұрады:

1. 
   Қызығушылықты ояту;
   
2. 
   Мағынаны тану;
   
3. 
   Ойтолғаныс;
   

1. 
   Қызығушылықты ояту – үйрену процесі. Бұл сатыда оқушыларды қалайда қызықтыру керек деген принцип ұсталынады. Оқышу өміріндегі тақырыпқа қатысы бар мәселені ұсыну және оқыту мақсатын бірлесіп дайындау; Оқушының бұрынғы тәжірибесімен байланыс орнату; Жаңа идеяны түсінуге платформа дайындау. Бұл бұрынғы білім мен жаңа білімді ұштастыру. Оқушы өзінің бұрынғы білімін жаңа біліммен толықтырады, кеңейтеді.
   
2. 
   Мағынаны тану – оқушының білімін қалыптастыру деңгейінде оны зерттеу, талдау, жауап табу үшін жеткілікті материал болу керек, ол үшін: материалды меңгеру; белгілі және жаңа білімді білу; Сұрақ қою; Барлық ммкін байланыстарды өткізу; Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады.
   
3. 
   Ойтолғаныс – жаңа алған білімді айқындайтын және ұштайтын деңгейде оқушыда шешім қабылдайтын мүмкіндіктер пайда болады.
   

• 
  Оқығанын өзіндік ойлау тұрғысынан көрсете білу;
  
• 
  Өз сұрақтарын қою және оған жауаптар табу;
  
• 
  Болжау жасай білу және оның дұрыстығын тестілеу;
  

1. 
   Көшімбетова С. «Қазақстан мектебі», «Оқыту тиімділігі – озық технологияларда» №1. 2004. 6. 28
   
2. 
   Раджерс Э. «Инновация туралы тұсінік, «Қазақстан мектебі», №4. 2006
   
3. 
   Жүнісбек Ә. «Жаңа технлогия негізі – сапалы білім»
   
4. 
   «Қазақстан мектебі», №4. 2008
   

В.В. Давыдов «Дамыта оқыту дегеніміз – ақыл – ойдың дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай, қорытындылай алу дағдысы» - дейді. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік - зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің осы кезге дейінгі білетін тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезініп, содан барып оның білім алуға деген ынтасы артып, білім алуда әрекет жасайды. Дамыта оқыту жүйесіндегі сабақтардың технологиясы:

• 
  Оқу міндетін қою сабағы
  
• 
  модельдеу сабағы
  
• 
  түсінікті нақтылау сабағы
  
• 
  нақтылау сабағы
  
• 
  бағалау сабағы
  

1. 
   Оқу мақсаттарының нақты қойылуы.
   
2. 
   Оны шешудің жолын бірге қарастыру.
   
3. 
   Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
   

Дамыта оқыту белгілері:

1. 
   Педагогикадағы түсіндірмелі - иллюстративті әдісі алмастырады. Бұл әдіс тұлға дамуы – тығыз байланыста.
   
2. 
   Дамытудың барлық заңдылықтарын ескереді, жеке бастың өзіндік деңгейі мен ерекшелігіне сәйкестендіріледі.
   
3. 
   Балаға іс - әрекеттің толыққанды субъектісі болып табылады.
   
4. 
   Балаға қоршаған ортамен өзара қатынасқа түсетін дербес субъект рөлі беріледі.
   
5. 
   Тұлғаның барлық қасиетін тұтас дамытуға негізделген.
   
6. 
   Баланың жақын даму аймағында жүзеге асады.
   

Екіншіден- дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мәселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын ашады. Әр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. «Жақсы оқушы», «Жаман оқушы» ұғымының болмауы, балаларды танымдық әрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады.

Үшіншіден- оқушының жеке басын дамытатын басты құрал- ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту әдістері оқушыны белсенді жұмыс жағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды.

Төртіншіден- дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым – қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы- «орындаушы», «мұғалімнің тасасындағы» объект емес.

Осылайша, дамыта оқыту бойынша сабақ кезеңдерінде

оқушылар сабақтың мақсат, міндетін өздері анықтайды

мәселені шешу жолын іздестіреді

жаңаны өздері табады

ақылдасады, кеңеседі

Аталған әрекеттері арқылы әр оқушының мәселені шешу, ақпараттық, коммуникативтік құзыреттіліктері қалыптасады. Құзыреттілік қалыптастырудың келесі міндеті әр сабақтың өмірлік жағдайлармен байланыстылығы. Бұл орайда құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар қолданылады. Қорыта келгенде, дамыта оқыту технологиясы оқушы құзыреттілігін дамытуда аса маңызы бар технология.

В русской традиции просвещенность всегда связывалась с открытости другим культурам и языкам. Тем большим парадоксом представляется убежденность в ином, а именно: что обучение иностранному языку, а особенно в раннем возрасте, приносит или может принести явный вред.

Среди возможных вредных последствий перечисляются следующие: «интеллектуальное развитие ребенка может замедлиться, мышление на родном языке и общее понятийное мышление - затормозиться, порой возникает опасность речевых расстройств и так далее» [1, с. 239).

Полиязычие - это такое положение вещей, «когда человек вроде бы владеющий обоими языками, фактически не владеет ни одним: столкнувшись с чуть более сложной мыслительной конструкцией, он не способен выразить ее достаточно точно ни на одном из тех языков, которыми "владеет"» [1, с. 239].

В качестве последствия («плохого» обучения иностранному языку рассматривается феномен, названный «полуязычием».Полуязычие - это такое положение вещей, «когда человек вроде бы владеющий обоими языками, фактически не владеет ни одним: столкнувшись с чуть более сложной мыслительной конструкцией, он не способен выразить ее достаточно точно ни на одном из тех языков, которыми "владеет"» [1, с. 239].

Однако с точки зрения психолингвистики и психологии развития несущественно, о каком конкретно «неродном», иностранном языке идет речь, если в распоряжении науки действительно есть то, что Хинт называет «неоспоримыми фактами», то свидетельствуют ли они против раннего обучения русскому, французскому или шведскому все едино.

Полуязычие и полукультура. Полуязычие - феномен, несомненно существующий в наши дни и заслуживающий научного анализа. Большинство (полуязычных) лиц, однако, вовсе не потому не умеют выразить мысль, что они в силу жизненных обстоятельств должны знать два языка, но не знают ни одного; обычно они прекрасно знают свой родной язык и никогда всерьез не изучали никакого другого. Тем не менее, их речевое поведение вполне согласуется с описанием, предложенным М. Хинтом.

Все языки адекватно обслуживают свою культуру. В культуре нет ничего, что не может быть выражено на языке этой культуры. Но если некая культурно-бытовая традиция почему-либо оказывается оборванной, то личность оказывается погруженной в полукультуру - соответственно, ее носители становятся полуязычными в смысле, который придают этому слову многие авторы.

Полукультура - это не недостаток некоторой вообще-культуры , не отсутствие знаний. Это конфликтная ситуация, в которую попадает личность в результате слома культурно-бытовой традиции. Любой мигрант в этом смысле полукультурен как и тот, кто перемещен волею обстоятельств в мир урбанизма и тем самым оторван от устоявшегося крестьянского быта [3], и тот, кто по собственному выбору сменил мир древних традиций и ценностей на высокоцивилизованное, но вовсе не высококудьтурное окружение (в такое ПОJIожение попадают иногда люди из развивающихся стран, приезжающие учиться в европейские и американские университеты). В благоприятном случае подобная поолукультурность - временная, внеблагоприятном - она превращается в постоянно действующий фактор.

Шолуязычиек - ЭТО реальный феномен нашего общества, и порождено оно полукультурой. О том, что порождало и продолжает порождать полукультуру, написано достаточно. Стоит, однако, внимательно прочесть следующее высказывание Л. Я. Гинзбург, относящееся к двадцатым годам: В 1921 году кто-то из профессоров сказал публично: у нас происходит ликвидация грамотности. Это справедливо в той же мере, в какой и несправедливо. На самом деле у нас относительно уменьшилось число безграмотных в прямом смысле и увеличплось число безграмотных - в переносном [2, с. 139].

Споры о том, как влияет раннее двуязычиек на развитие ребенка, были достаточно остры уже в начале нашего века.

При этом в литературе постоянно присутствовали обе позиции: идея, что любое дополнительное знание, и в том числе - знание второго язьша может быть только полезно, и мнение, что раннее кдвуязычиек приносит вред.

Одним из первых (в 1915 г.) мнение о вреде двуязычия высказал представитель школы ассоциативной психологии И.Эпштейн [1]. Упрощая его рассуждения, суть их можно передать следующим образом. Мышление - это ассоциации между понятиями и словами. Если одному и тому же понятию а в одном языке соответствует слово Б, а в другом языке - слово С, то установившаяся ассоциация АБ мешает установиться другой ассоциации АС. Когда же все-таки образуются две ассоциации АБ и АС (соответствующие вербальным эквивалентамк понятия а в двух разных языках,создаются помехи к воспроизведению и слова Б, и слова С в ассоциации с понятием А. Таким образом, возможна интерференция слов, принадлежащих разным языкам и соответствующих одному понятию. Отсюда вывод, что раннее (кдвуязычиек мешает передаче мыслей и даже их формированию, постольку поскольку в формировании мыслей участвует язык.

Предположение о положительном влиянии двуязычия на психику ребенка и перспективы его развития основаны, по-видимому, на самых общих представлениях о взаимосвязи языка и мышления. Если язык является средством концептуализации мира, то два или несколько разных языков, вероятно, увеличивают, расширяют возможности средств осмысления мира, в чем-то совпадающих, но в чем-то и различных, дополняющих друг Друга. В этом духе С.И.Эпштейном полемизировал известный исследователь детской речи У. Стерн: различия между языками представляют собой могучий стимул для отдельных актов мышления, для сравнений и разграничений, для реализации понятий в их установленных пределах, для уяснения тончайших нюансов значенияк ([3]; цит. по [2]).

Существовало и мнение о положительном влиянии двуязычия на способности к изучению языков основано на естественном предположении о том, что двуязычному индивиду легче изучить третий язык потому, что он обладает большим, чем одно язычные индивиды, опытом изучения языков вообще.

В отечественной литературе наиболее интересные, на наш взгляд, наблюдения над ранним детским двуязычием содержатся в исследованиях Н. В. Имедадзе. Существенными для нашего рассмотрения представляются следующие положения ее концепции. Наиболее благоприятной для развития раннего двуязычия Имедадзе считает ситуацию, когда соблюдается принцип кодно лицо - один язык. Например: с отцом ребенок говорит по-французски, а с матерью - по-немецки; с няней и бабушкой - по-русски, а с матерью и отцом по-грузински и т.п. Соблюдение принципа "одно лицо - один язык", т.е. строгой обусловленности выбора языка общения старшим участником коммуникации, сиособствует осознанию ребенком цельности системы каждого языка. В конечном счете этот принцип благоприятствует возникновению действительного двуязычия, предупреждая те ситуации, когда в одном и том же высказывании беспорядочно смешиваются два языка.

Однако и в тех случаях, когда в общении с ребенком всегда соблюдается принцип "одно лицо - один язык", в речевом развитии ребенка, по Имедадзе, четко выделяются две стадии (1) стадия смешения двух языков: в одном высказывании возможно употребление слов, принадлежащих разным языкам, или повторное употребление на двух языках эквивалентов одного и того же понятия; наблюдается также активная интерференция грамматических форм и конструкций; (2) стадия полной лексической и грамматической дифференциации двух языков. Между стадиями (1) и (2) пролегает процесс постепенного отдифференцирования языковых систем в речи ребенка. В результате к концу второго года жизни достигается такое размежевание систем, что необходимость высказывания на одном языке вызывает полное вытеснение второго.

Интересно, что при этом семантически эквивалентные грамматические категории двух языков не всегда осваиваются ребенком одновременно.

С точки зрения психического воздействия билтнгвизма на структуру мозга согласно новейшим данным отмечается положительное влияние [5].

Согласно исследованиям британской группы А. Мекелли, раннее изучение второго языка способствует развитию той части мозга, которая ответственна за беглость речи. Этот эффект особенно заметен, — утверждают ученые, — если второй язык начать осваивать в возрасте до пяти лет [6]

Исследования обнаружили, что у двуязычных людей образуется больше серого вещества в нижней части теменной области коры головного мозга. Чем позже начать освоение второго языка, тем менее проявляется эта особенность. Именно серое вещество мозга отвечает за анализ информации. Хотя «пластичность» серого вещества известна уже давно, процессы изменения вещества мозга под воздействием определённых воздействий до сих пор остаются плохо изученными. Новые результаты показывают, как изучение второго языка может влиять на структуру мозга, особенно в раннем возрасте.

В исследованиях под руководством А. Мекелли участвовали 25 британцев, не владеющих другими языками, 25 двуязычных британцев, в раннем возрасте освоивших один из европейских языков (помимо английского), и ещё 33 «поздних» билингва (то есть выучившие второй язык в более позднем возрасте). В результате было выяснено, что у «ранних билингвов» серого вещества в теменной области больше, чем у остальных участников исследования; особенно это заметно в левом полушарии мозга [6].

1.Фрумкина Р.М., Шmейнфе Э.А. Статистические методы отбора лексики для словаря-минимума по русскому языку //РЯНШ. 1960. М 6.

2. Быков В. Нация, язык, литература. Выступление на Кругломстоде//Дружба народов. 1988. М 6.

3. Вануров В.Н., Рахманин Л.В., Рахманова Л.Н. Краткий словарь трудностей русского языка. М., 1968.

4. Гинзбург Л. Я. Выбор темы // Нева. 1988. М 12.

5. Вайнрайх У. Языковые контакты. Rиев, 1979.

6. И:медадзе Н. В. Экспериментально-психологические исследования овладения Jt владения вторым языком. Тбилиси, 1979.

7. АndreaMechelli. [A. Mechelli, J.T. Crinion, U. Noppeney, etal., Neurolinguistics: Structuralplasticity in the bilingual brain., Nature 431, 2004, p. 757. doi:10.1038/431757a]

Қазіргі білім беру саласын жақсартудың бірден – бір жолы жаңа педагогикалық технологияларды қолдану. Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп нәтижелер беруде.

Барлық технологиялардың мақсаты – пәнді оқытуда оқушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру болып табылады.

Оқыту барысында жаңа технологиялық әдістерді пайдалану шәкірттердің ойлана білу қабілеттерін дамытады, олардың білім сапасын жақсартады, ой өрісін кеңейтеді, есте сақтау қабілеттерн өсіреді.

Жаңа технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану үшін әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалық мақсат – мүддесіне байланысты өзінің шеберлігіне байланысты таңдап алады.

Баланың жеке тұлға ретіндегі дамуы, өзіндік көзқарасының қалыптасуы, ой - өрісінің кеңеюі мектеп қабырғасында басталады. Оқушыларды еркін ойлауға, талпынысқа баулу – мұғалімге қажетті әдістердің ең бастысы.

Өз білімімді жетілдіру мақсатында Джордж Соростың ашық қоғам институтының «Сорос Қазақстан» қоры арқылы келген Қазақстан Оқу Ассоциациясы ұйымдастырған «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасын терең меңгеру бағытында оқу курсына қатысып, өз тәжірибемде қолданудамын.

Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуға арналған оқытудың әдіс – тәсілдері білім алушыларға құбылыстардың себептерін толық ұғынуға, ережелер мен заңдылықтардың сырларын терең түсінуге, олардың ғылыми білімдегі орнын аңғаруға қолайлы жағдаяттар жасайды. Мұндай әдістер, әсіресе, табиғатынан тұйық, өздеріне сенімсіздеу, талданған мәселелерден, баяндалған тақырып мазмұнынан тиісті байлам, түйін жасауда жасқаншақтық байқататын оқушыларға пайдасы ұшан теңіз екеніне көзіміз жетті.

Сабақ барысында оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін жетілдіруге, дамытуға арналған оқыту технологиясы оларға еркін ойлауға, байқалған, баяндалған мазмұнынан тәуелсіз пайымдамалар жасауға мүмкіндік береді, шығармашылық белсенділігі жоғарылайды, ұжымдық ойласу, ұжымдық тұжырымдар жасауға белсене атсалысады, ұжымдық қорытындыда өз үлесі бар екенін сезіп, қуаттана марқаяды, келесі мәселелер түйінін шешуге еркін араласады, өз ойын жасқанбай айтуға үйренеді. Тақырыптың негізгі өзегін, бағытын, мән-мағынасын түсінеді, тіл байлығын жетілдіреді, өз ойын қысқа, мазмұнды, мағыналы, дәлелді баяндауға дағдыланады, пәнге қызығушылығы артады, ғылым негіздерін игеру әдістерін меңгереді, сөйтіп өзін келесі мәселені талдауға дайындайды.

Оқушы бұрын тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дәлелдеуші болады, мұғалім осы әрекетке бағыттауда, оқуды ұйымдастыруда жетекші рөл атқарады.

Сабақ құрылымы үш кезең бойынша жүзеге асырылады:

1) қызығушылығын ояту,

2) мағынаны ашу,

3) толғаныс.

Осы үш кезең арқылы оқушыларды ойлауға жетелеп, қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілетін арттыруға, белсенділікке ынталандыруға болады.

Сабақ құрылымының жоспары

1. Қызығушылығын

2. Мағынаны ашу

3. Толғаныс

ояту стратегиялары стратегиялары стратегиясы

/ / /

Ой қозғау ДЖИГСО Автор орындығы

/ / /

Топқа бөлу Венн диаграммасы РАФТ

Нәтижесінде мұғалімнің берген білімі мен оқушы меңгерген білімі сабақтаса келе шығармашылық танымдылық белсенділігі артады. Білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, білімді маман болу мүмкін емес. Әрбір мұғалім іс- әрекеттерді ұйымдастыра отырып, өзі үшін де оқушы үшін де оқытудың ұтымды жақтарын анықтап, сабақтың тиімділігін, арттыруға жағдай жасайды. Сонда ғана шығармашылық адам өз іс-әрекетін саралай отырып, сын тұрғысынан ойлайтын әрі өзін-өзі дамытатын тұлға болып қалыптасады. Ендеше оқушының өзінің қабілетіне деген сенімін жетілдіру, жауапкершілігін дамыту, пәнге деген танымдық қызығушылығын арттыру, еңбекке, шығармашылықпен ізденуге деген қөзқарасын қалыптастыру пән мұғалімдерінің басты міндеті.

Сонымен жаңа оқу технологияларды оқу үрдісінде қолданудың нәтижесінде оқушылар алған тәжірибесін сыртқа шығарып, оны өмірінде пайдалана алады. Жалпы заман талабына сай білім беру қашан да өзекті мәселе. Шығармашылық қабілеті мол, жан-жақты дамыған адамзат тәрбиелеуде жаңа педагогикалық технология ауадай қажет. Бұл мұғалімдерге өздеріне оқу үрдісін қайта жаңғырту идеясы педагогикалық технологияның негізгі тірегі болып табылады.

Әдебиеттер

1. 
   Ұ. Жазықбаева. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды меңгерту жолдары. «Бастауыш мектеп» № 10 2003 ж.
   
2. 
   С. Мирсейтова. Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде. Қарағанды 2011 ж.
   
3. 
   К. М. Метербаева. Оқытудың жаңа технологиясын пайдалану. Бастауыш мектепе № 2-2007 ж.
   
4. 
   С. Әлкен. Жаңа технологиялар арқылы шығармашылыққа баулу. Бастауыш мектеп № 1-2009 ж.
   

Қазіргі кезде балалардың санасына қоғам байлығы, экологиялық хал-ахуалдың толыққанды болуымен анықталатындығын ұғындыра отырып тәрбиелеу – экологиялық білім беруші мұғалімдердің басты міндеті. «Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздікті сақтау тұжырымдамасы» елімізде белең алған экологиялық ахуалды жақсартудың көптеген жаңа мүмкіндіктерін айқындайды. Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі қарастыруға тиіс білім беру саласындағы экология мәселесі жөніндегі бірқатар нақты міндеттерді атап көрсетті.

• 
  үздіксіз экологиялық білім берудің жүйесін қалыптастыруда оқытудың барлық деңгейіндегі оқу бағдарламаларына экология және экологияны тұрақтандыру мәселелерін енгізуді негізге алу;
  
• 
  міндетті және қосымша білім беру жүйесіндегі экологтарды дайындау, қайта даярлау және мамандардың біліктілігін арттыру;
  
• 
  экологиялық білім беруге мемлекет тарапынан қолдау көрсету;
  

Дебат сабағы - мұғалім – оқушы, әсіресе оқушы. Бұл қу әдісінде әр оқушының белсенді іс-әрекеті, білімі топтың басқа мүшелерінің біліміне тығыз байланысты болады. Өйткені дебат - ғылыми сөз өнері, яғни, сөз жарыстыруға, жазбаша және ауызша шеберлікпен ғылыми тілде сөйлеуге, құжаттармен жұмыс істеуге үйретеді.

Сайыс сабағы – оқушылардың өзара білім жарыстыруы мен жұмыс істеу икемділіктерін көрсете білуге жаттықтыру.

Түрлену технологиясы – сабақ барысында оқушылар арасында достық қарым-қатынас нығая түседі, сөйлеу мәдениеті жетіледі, ойлау қабілеті дамиды, пәнге қызығуы артады (Сарамандық сабақ, саяхат сабақ, прессконференция, конференция сабағы ).

Бұл сабақтардың әрқайсысының өзіндік ерекшелігі бар. Модернизациялық жүйенің негізгі бағыттарының бірі – мектепте экологиялық білім беруде компьютерлік және ақпараттық оқытуды қолдану.

Экология ғылымы - ХХ ғасырда өзінің қалыптасу кезеңдерін аяқтап, көпсалалы ғылым деңгейіне көтерілді. Оның негізгі алғышарттары: Жер шарындағы халық санының артуы, ғылыми техникалық прогресс, ғарышты игеруге байланысты ғылымның жаңа бағыттарының дамуы.

Қоршаған ортаның экологиялық факторлары тірі организм үшін үлкен рөл атқарады. Әсіресе, климат – организм үшін шешуші фактор болып табылады.

Қорыта келгенде, жаңа педагогикалық технология бойынша биология пәнінде экологиялық білім берудің кейбір мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқушыларға табиғат ресурстарын тиімді пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауда белсенді әрекет жасай алатын жеке тұлғаның экологиялық сенімін қалыптастырып, белсенділігін көтеруде үлкен рөл атқаратындығын байқаймыз. Осыған байланысты бүгінгі таңда жаратылыстану пәндері бойынша оқушыларға экологиялық білім беру мәселелері жақсы қарастырылып келеді.

1. [«Экологияны оқыту әдістемесі.Оқу құралы» Алматы, 2010ж. Ж.Б.Шілдебаев, М.Б.Аманбаева ]

2. [Биология. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Мектеп, 2011ж. Р.Сәтімбеков, Р.Әлімқұлова, Ж. Шілдебаев ]

3. [Биология және салауаттылық негізі.Ғылыми педагогикалық журнал. №6, 2012ж.]

Әлемдік өркениетке бет бұрған кезеңдегі жас ұрпақтың білім алуын қамтамасыз етуде жасалған нақты қадамдардың бірі – мектепке дейінгі білім беру стандартының енгізілуі.

Жаңа стандарт ҚР білім беру саласындағы мемлекеттік саясат ұстанымдарына, білім беруді басқарудың, ұйымдастырудың демократиялық сипатына сәйкес білім беру ұйымдарына, пән мұғалімдеріне озық педагогикалық технологияларды таңдап пайдалану және өзіндік әдістемелік - шығармашылық ізденістерінің нәтижесін еркін қолдану мүмкіндігі берілген.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғашқы рет «Әр баланың жеке қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту» сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Өйткені, ғылым мен техниканы, өндірісті қазіргідей әлемдік деңгейде дамыту үшін елімізге шығармашылықпен жұмыс жасайтын білімді, жоғары дайындығы бар білікті мамандар қажет. Ал ондай мамандар дарынды балалардың ішінен шығады. Стандарт дарынды балаларды дамытуды, оның негізінде оқу-тәрбие үрдісі бес сала бойынша жүзеге асырылады:

• 
  денсаулық;
  
• 
  қатынас;
  
• 
  таным;
  
• 
  шығармашылық;
  
• 
  әлеуметтік орта.
  

Балаға тәрбиені өзінің жас шамасына, жаратылысына қарай беру керек . Жас бала - жас бір шыбық. Жас күнінде қай түрде иіп тастасақ, өскенде сол иілген күйінде қатып қалмақ. Теріс иіп қалған шыбықты артынан түзейміз десең, сындырып аласын. «Баланы бастан» деген сөздің мәнісі осы,- дейді Мағжан Жұмабаев өзінің «Педагогика» атты ғылыми, публисцистикалық оқулығында.

Мектепке дейінгі шақ – баланың сезімдік тәжірибесінің орасан зор молайып, ретке келу, қабылдау мен ойлаудың адамға тән формаларын игеру, қиялдың күшті дамуы, ырықты зейін мен мағыналы естің бастамалары қалыптасу кезеңі болып саналады.

Мектепке дейінгі білім беру үрдісінде ақпараттық қатынастық технология құралдарын қолданудағы мақсатымыз - баланың танымдық қызығушылығын қалыптастыру болып табылады. Балада танымдық қызығушылықтың болуы олардың оқу іс-әрекеттерге белсенді, білімінің сапалы болуына,басқа да іс-әрекеттерге жағымды түрткісін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Мектеп жасына дейінгі баланы бақылау оның қиялының бай екенін көрсетеді. Баланың қиял бейнелері айқын, көрнекі, эмоциялық жағынан бай, бірақ басқарылуы жағынан әлсіз болып келеді. Қиялды дамытудың негізгі бағыты – оны біртіндеп саналы ниетке бағындырып, белгілі түпкі ойларды жүзеге асырудың құралына айналдыру.

Ұлттық тәрбиенің негізі балаға ананың сүтімен, ана тілімен, бесік жырының әлдиімен беріледі. Тәлімгерліктің бұлақ көзі де, тәрбиенің барып құяр арнасы да мектепке дейінгі мекеме, балабақшалар екені белгілі. Балабақша тәрбиеленушілерінің танымдық іс-әректін қалыптастыруда негізгі жұмыс түрі – ойын әрекеті.

Оның ішінде баланың тілін дамытуда ауызекі сөйлеу, тілдіңдыбысталу мәдениетіне тәрбиелеу, байланыстырып сөйлеуді дамыту, сөздік қорын дамыту үшін сабақта және сабақтан тыс уақытта ойналатын дидактикалық ойындардың маңызы зор. Ойын шарттары мен көр-некіліктерін пайдаланып ойналатын дидактикалық ойындар арқылы баланың жеке басын, ойын әрекетін дамытуға болады. Дидактикалық ойындар баланың ақыл-ойын дамытуға, ойлауын, қабылдауын, есте сақтауын, зейінін, салыстыру, жіктеуге, өзін-өзі бақылауға үйретеді. Дидактикалық ойындарды іріктеуде баланың ойынды саналы түсініп, ол ойын шартын дұрыс орындауға тырысып, белгілі бір нәтижегө жету мақсаты көзделді. Ойын мақсатына сай ойын шартын орындап, ондағы сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беруге дағдыланады. Ойын шартын, ережесін қатаң сақтау арқылы онда жолдастарын тыңдай білу, олардың қатесін түзетуге белсенділік көрсетуге ынталандырылады. Жолдасының қатесіне көмектесуде, оған ойын шартын түсіндіріп ойынды жалғастыруға, жаңа ойын ережесін ойлап табуға, оны басқаларға түсіндіре білуге, ойынды үйымдастыруға жаттықтырылады.

Ойын арқылы бала қоғамдық тәжірибені меңгереді, өзінің психологиялық ерекшеліктерін дамытады. Бала ойыны кезінде де қоғамдық, ұжымдық сипат болады. Мәселен, бала еш уақытта өзі ғана емес, қатар құрбыларымен бірлесіп ойнайды, сол арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынас жасайды. Ал мұның өзі-баланың дамуы үшін маңызды фактор екендігі түсінікті. Ойын үстінде баланың түрлі қасиеттері, қабілеті мен белсенділігі де көрінетіні туралы аса көрнекті педагог А.С.Макаренко былай дейді: «Ойында бала қандай болса, өмірге кәсіби қызмет саласында, көбінесе сондай болады». Сондықтан келешекке адамды тәрбиелеу – бәрінен бұрын ойын арқылы жүзеге асырылады. Ойын - балалар үшін айналадағыны танып, білу тәсілі.

Ойын мен ойын әрекеті мазмұннан әлеуметтік сипаты баланың қоғамда өмір сүретіндігімен байланысты. Ол алғашқы айлардан бастап – ақ маңайындағылармен қарым-қатынас жасауға ұмтылады, соның арқасында жасау құралы, күш қуаты тілді біртіндеп меңгереді. Ойынның негізгі ерекшелігі – ол балалардың қоршаған өмірді – адамдардың қимылын, іс-әрекеттерін, олардың бала қимылынан туған жағдайдағы қарым-қатынасын бейнелеуі болып табылады. ойында бөлме теңіз де, ұшақ та, темір жол вагоны да болуы мүмкін. Балалар ойын кезінде тыныш отыра алмайды. Тіпті бала жалғыз болғанның өзінде де сөйлесіп жүреді. Сондықтан, ойын процесінде тілдесім үрдісі қалыптасады.

Дамытушы ойындар танымдық сезімді оятады, яғни балада тану, іздену әрекетін дамыта отырып, ойдың, талдау мен әрекеттің логикасын ойлау процесінің икемділігін, жаттығуын және тапқырлығын, қиял ұшқырлығын қалыптастырады.

Қимыл ойындары балалардың қозғалысын жүгіру, секіру, өрмелеу, лақтыру, қағып алуды жаттықтыруға, дамытуға және жетілдіруге мүмкіндік береді. Қимыл ойындары баланың жүйке – психикалық дамуына, жеке басының аса маңызды салаларының қалыптасуына да үлкен әсер етеді.

Ұлттық ойындар сол халықтың әлеуметтік экономикалық жағдайларына байланысты туып, оның тұрмыс жағдайларына үйлесімді жасалғандай әсер етеді. Олай дейтініміз осы ойындардың көпшілігі сол көшпелі тұрмысқа лайықталып, арнайы материалдық әзірліксіз ойнала беретіндігіне ғана емес, сонымен бірге халықтың психологиялық ерекшеліктеріне де байланыстылығында екендігіне көзіміз жетеді.

Балабақшадағы әрбір шара оқушылардың ізденімпаздығы мен шығармашылық қызығушылығын арттырып, танымдық ойлау белсенділігіне бағытталуы тиіс. Шығармашылық қызығушылық тәрбиешінің педагогикалық шеберлігі мен осы мақсатқа бағытталған оқыту қызметі мен қазіргі заманғы инновациялық процесті меңгеру мүмкіндігіне байланысты.

Бүгінгі білім жүйесінде, Д.Дьюи атап өткендей, «Үлкен өзгерістер басталуда. Ол маңызы жағынан Н.Коперниктің жаңалығына (күн астрономиялық орталық, басқа планеталар оның айналасына шоғырланады, оны айнала қозғалады) тең болып отыр, яғни, баланың тұлғасы орталыққа айналып, барлық педагогикалық әрекеттер оның айналасына шоғырландыра жүргізіледі».

Қазіргі қоғам алдында тұрған өзекті мәселелерді шешуде, яғни, жан-жақты, көп мәдениетті, шығармашыл, әлеуметтік бейімделген тұлға қалыптастыру үшін ұстаз өзі де шығармашыл тұлға болуы тиіс. Ол үшін тәрбиеші оқыту мен тәрбиенің тиімді жолдарын іздестіріп, оны ғылыми негізде құруы, тұлғаны дамытуың қозғаушысы болуы, шебер ұстаз болуы тиіс. Себебі қазіргі білім берудің жаңа парадигмасы жағдайы, қоғам талаптарына байланысты туындап, әр педагогтың өз кәсібіне құзырлы болуын ғана емес, ол шығармашыл, жаңашыл, озық ойлы, білім берудің болашақ бағдарын болжай білетін, соған сәйкес өз іс-әрекетін сабақтастыра алатын маман болуы өзекті.

Мектепке дейінгі жастағы балалардың шығармашылық қызығушылығын қалыптастырудағы басты мақсат – қазіргі білім берудің жаңа парадигмасы жағдайындағы тәрбиеленушілердің жеке тұлғалық сапалық қасиеттерін дамыту, шығармашылық ойлауын дамыта отырып, заман талабына сай құзырлылығын қалыптастыру және рухани жан дүниесінің дамуына жағдай жасау.

Сондықтан, баланың танымын қалыптастыру бағытында педагогтардың өз білімі мен кәсіби деңгейін жетілдіру – кезек күттірмес мәселе.

Әдебиеттер

1. 
   Омарова Р.С. 12 жылдық мектепте оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру. Оқу құралы. – Ақтөбе, 2007. – 148 б.
   
2. 
   Моргунов Е.Б. Познавательные процессы и способности в обучении. – М., 1990. – 321 с.
   
3. 
   Амонашвили Ш.А.Единство цели. –М.: Просвещение,1987 –206 с
   
4. 
   Формирование творческих способностей: сущность, условия, эффективность: Сб. науч. тр. – Свердловск: СИПИ, 1990.
   

Человеческое сообщество проживает на земле в различных природно-климатических условиях, что определяет особенности жизнедеятельности людей и их культур. Народы севера иначе организуют свое бытие, чем люди юга, жители лесной зоны иначе, чем пустынной и т.д. Oтсюда даже единственные в своем роде явления природы (солнце, луна, звезды; горы, леса, реки и т.п.) могут наполняться у разных народов своим смыслом. Свой отпечаток на мировоззрение этноса накладывают также отдельные элементы флоры и фауны региона. Все эти факторы образуют экологию (гр.oikos «дом, родина») - среду обитания этноса.

Любой национальный язык возникает, развивается функционирует в определенной культурно-исторической и социальной среде. Каждый язык идиоэтничен, языка вообще нет. Это значит, что каждый язык является не только продуктом определенной культуры, но и ее органической частью. Под культурой мы понимаем особенности материальной и духовной жизни данного народа [2].

Особенности культуры отражаются прежде всего в номинативных единицах языка (лексика, фразеология) в виде специфических слов-реалий или в виде национально специфического компонента корреспондирующих лексем двух языков, а также в совокупности так называемых фоновых знаний, которые не имеют чисто вербального выражения в виде монолексемы, но которые известны любому представителю данной социо-культурной общности и могут быть описаны при помощи данного языка.

Изучение взаимосвязи языка и культуры необходимо в практических целях обучения неродному языку, поскольку для адекватной коммуникации на иностранном языке недостаточно знать только строевые элементы и правила изучаемого вторичного языка (фонемы, морфемы, слова, грамматические правила и т.п.), но, что не менее важно, надо знать и культуру данного народа: жилище, одежда, пища, материальное производство, с одной стороны, а также обычаи, традиции, верования, религия, социальные ценности, исторические судьбы, модели поведения в определенных жизненных ситуациях, с другой [3].

В каждом национальном языке отражены реалии - культурно-коннотированные компоненты, которые присущи только данной национальной культуре, т.е. идиоэтнические особенности данной культуры, не имеющие соответствия в родном языке учащихся и образующие так называемые лакуны. Обычно это названия предметов и явлений традиционной культуры [4].

Слова - денотаты подобных реалий - относятся к безэквивалентной лексике определенного языка. Примером культурно-коннотированных компонентов являются такие слова, как "картошка" в предложении "Мы едем на картошку", где под словом "картошка" подразумевается не овощь, а сельскохозяйственная работа по сбору урожая картофеля.

Безэквивалентные реалии бывают :

Нелингвистической природы – реалии культуры, которые принадлежат исключительно нации этого языка: обычаи, блюда, одежда, факты национальной художественной культуры: цитаты, кино.

Если становятся известны в других языках – перестают быть словом национальной культуры. «Валенки», «шотландская юбка», названия некоторых национальных блюд до сих пор являются безэквивалентными словами.

Лингвистической природы - как класс явлений есть во всех языках: диалекты, жаргон, игра слов, шутки, двусмысленность, рифмы. Но их проявление сугубо национально окрашено [5].

Подобные языковые единицы являют собой культурные коннотаты и называются в лингвистике реалиями.

Культурные реалии - это предметы или явления материальной культуры, этнонациональные особенности, обычаи, обряды, а также исторические факты или процессы, обычно не имеющие лексических эквивалентов в других языках.

В процессе аккультурации происходит ознакомление с культурными реалиями изучемого языка.и в качестве посредника между культурами исключительно важную роль играет переводчик.

Однако перевод подобной безэквивалентной лексики представляет большую сложность для переводчика, поэтому эти слова нуждаются в толковании с учетом фонового контекста. Как заметил один западный бизнесмен, "иностранным языком можно овладеть. Спотыкаешься о культуру".

То же самое подчеркивал в своих теоретических работах Швейцер, автор трудов по теории перевода: "Перевод — это не только взаимодействие языков, но и взаимодействие культур... Процесс перевода "пересекает" не только границы языков, но и границы культур".

Культурно-коннотированные элементы речи и передача их на изучаемом языке :

Картошка – 1) как овощ (potato)

2) как уборка урожая (potatopicking)

разведенные мосты – лексической проблемы для перевода нет, но не в отношении культурно-ассоциативного фона (Петербург, лето)

Культурно-коннотированные фрагменты встречаются в двух случаях:нет конкретного слова, есть аллюзия, намёк, связанный у носителя языка с данным фрагментом. Единственный выход – комментарии.

Конкретный фрагмент коммуникативного процесса имеет определённое значение для носителя языка и никакого для изучающего этот язык:

Встретимся в Пассаже (магазин)

Ничего не читал смешнее “Брильянтовой руки ” !

В обоих случаях утрачивается культурно-ассоциативный фон, и изучающему язык непонятно, что такое Пассаж, “Брильянтовая рука”…. Первым, кто отрицал возможность перевода, был В. Гумбольдт, основоположник сравнительного языкознания и переводчик. Он писал: "Всякий перевод представляется мне безусловно попыткой разрешить невыполнимую задачу. Ибо каждый переводчик неизбежно должен разбиться об один из двух подводных камней, слишком точно придерживаясь либо своего подлинника за счет вкуса и языка собственного народа, либо своеобразия собственного народа за счет своего подлинника" [6].

Американские ученые, занимавшиеся культурой американских индейцев Эдвард Сепир и Бенджамин Уорф считали, что перевод невозможен, т.к. то, что сказано, связано с целым рядом ассоциаций, которые просто невозможно отразить вдругом языке.

Действительно, имеет место явление лингвистической относительности: люди знают о мире столько, сколько сообщает им их язык; то, чего нет в их языке, отсутствует и в их сознании.

Чем специфичнее и уникальнее то или иное явление на исходном языке, тем труднее решаются проблемы, которые видный американский переводчик Р. Лурье считал поиском "эквивалентов культур". Сам он отлично обрисовал эту проблему при анализе типично советских феноменов: "Переводчик падает духом, когда видит такие слова, как "коммуналка", зная, что он обязан это переводить как communalapartment. Он уже готов к потере всех словесных ассоциаций русского слова — не совсем русское слово "коммун" как в слове "коммунист", как бы смягчается добавлением ласкательного уменьшительного суффикса -ка, который здесь передает оттенок какой-то грустной привязанности. Английский термин communalapartment напоминает о кухне в городке Беркли в Калифорнии, где группа хиппи развлекается тем, что варит рис для вкусного вегетарианского обеда, в то время как русское слово "коммуналка" вызывает образ ряда больших комнат, выкрашенных в мрачный коричневый цвет; в каждой из них живет целая семья, и у всех у них одна общая маленькая кухня, на которой царит удушливая атмосфера от того, о чем нельзя говорить, и от того, что все-таки опрометчиво было сказано".

Острая потребность во взвешенном учете различий между культурами сегодня хорошо осознается подавляющим большинством переводчиков. К сожалению, некоторые из них в реальности исходят из того, что раз они "изучили язык" какого-либо народа, то его культура рано или поздно сама приложится, что для ее причуд всегда найдутся подходящие эквиваленты в родной речи. Отсюда вытекают благодушие и беспечность в оценке того, насколько велика вероятность ошибки, когда перевод с языка народа делается без верного знания его жизни, легкомысленно или в спешке. Последнее в особенности относится к работе синхронистов, которые при встрече с незнакомыми иностранными понятиями располагают лишь считанными секундами для поиска нужных ассоциаций в своей культуре. А между тем пробелы в их знаниях чреваты не только лингвистическими, но и психологическими и политическими конфликтами и, в конечном счете, взаимонепониманием между народами.

Прекрасным примером такого взаимонепонимания является опыт американского профессора, свободноговорящего на японском. Во время массовых студенческих беспорядков в Японии он был в одном из ее городов и присутствовал на заседании кафедры в университете, где обсуждался вопрос о том, что делать со смутьянами. Когда преподаватели покончили с самым главным пунктом повестки дня, американец подумал, что достигнут консенсус, и в конце заседания сказал об этом одному из своих японских коллег — профессору кафедры. "Да, да, все это так, — ответил тот. — Однако вы ошибаетесь. Решение профессоров было как раз противоположным тому, о чем вы подумали. Вы правильно поняли все слова. Вы не поняли паузы между ними" [1].

В процесс полиязычного обучения необходимо вводить наиболее важные принципы, отражающие сущностные особенности предмета (язык) и субъекта обучения (студент), а именно: коммуникативный принцип, принцип опоры на родной язык учащихся и лингвострановедческий принцип.

Лингвострановедческий(лингвокультурный ) принцип обучения.

Лингвострановедение (лингвокультурология) - это прикладная отрасль этнолингвистики, которая изучает связь данного конкретного языка и данной культуры в практических целях обучения неродному языку. Для адекватной коммуникации на иностранном языке недостаточно знать только строевые элементы и правила изучаемого вторичного языка (фонемы, морфемы, слова, грамматические правила и т.п.), но, что не менее важно, надо знать и культуру данного народа: жилище, одежда, пища, материальное производство, с одной стороны, а также обычаи, традиции, верования, религия, социальные ценности, исторические судьбы, модели поведения в определенных жизненных ситуациях, с другой [2].

Лингвострановедение - это область теории и практики обучения русскому языку как иностранному, состоящая в определении путей ознакомления учащихся с культурой страны, ее традициями и историей [3].

Прием обучения - это реализация метода достижения конкретной цели в аудиторных условиях путем выполнения различного типа упражнений в ситуациях, наиболе, близких к жизни.

В методическом плане необходимая безэквивалентная и неполноэквивалентная лексика нуждается в отработке при помощи специальных упражнений, которые по сути своей должны быть направлены на преодоление влияния родного языка на иноязычную речь индивида.

Кроме того, данные типы лексики должны усваиваться с учетом фоновых знаний, что достигается простым объяснением без специальной тренировки, поскольку здесь речь идет о знаниях, а не о навыках (автоматизмах, не контролируемых сознанием) [7].

В заключение необходимо отметить, что внедрение лингвострановедческого принципа в практику обучения обеспечивает не только адекватное общение на данном изучаемом (втором или иностранном) языке, но и способствует решению важных проблем воспитательного характера.

Во-первых, знание культуры народа изучаемого языка позволяет развивать у учащихся интегративную мотивацию, внутреннее стремление сблизиться с носителями иного языка, чтобы не выглядеть в их глазах чужаком. Эта мотивация действует порой сильнее, чем знание самого языка (фонетика, грамматика, лексика).

Во-вторых, более близкое знакомство с чужой культурой позволяет учашемуся лучше разобраться в своей собственной, воспитывает более терпимое отношение к представителям иных культур [5].