Омская гуманитарная академия

1. Фуад Аджами, Арабская весна - первый год, Россия в глобальной политике, [Электронный ресурс]: URL: http: // www. globalaffairs.ru number Arabskaya vesna pervyi god 15537 9 дата обращения: 30.06.2015).

3. Подробнее о целях войны в Сирии см.: Дикаев С.У. Является ли преступная политика предметом криминологии? // Криминология: вчера, сегодня, завтра. - 2013. - №4 (31). - С. 68 - 74. В.С. Харламов. Сирия под прицелом международных агрессоров.

4. Правительство Сирии: за оппозицию воюют наёмники из 29 стран. URL http:// www.bbc.co.uk russian rolling_news 2013.04. 130427_rn_ syr a_foreign_mercenary.shtml.

5. Шалдонский Д.Д. О возможном примирении между «Исламским государством» и аффилированными с «Аль - каидой» группировками / Д.Д. Шалдонский // Институт Ближнего Востока (www.iimes.ru).

1931 жылы Манчжурияны жаулап алумен басталған және 14 жылға созылған, Қиыр Шығыстағы жапонияның империализмінің басқыншылық әрекеттерінің кеңеюімен қатар. Қытайдың ірі аудандары жапон әскері тараптарынан басып алынды. Жапонияның басқыншылық саясатында Қытай әрдайым маңызды орынға ие болатын – оған, жапон экспанциясының алдағы жоспарларын жүзеге асыруды қамтамасыз ететін басты өндірістік - шикізат базасының рөлі бөлінді.

Материкте басып алынған аймақтардың отаршылық игерілуі бірнеше арнайы ұйымдардың құрылуын қажет етті. Бұл ұйымдарға өздерін жақсы жағынан көрсеткен жас жапондық мамандар әртүрлі ведомствалардан тартылды. Жапон басшыларының алға қойған міндеттерінің арасында, Жапонияға соғыс жүргізу үшін өте қажет болған қытайдың темір рудасы мен көмірін өңдіріп, оны жапонияға тасымалдау жоспарын құру болды.

Манжурия ұзақ соғыста Жапонияның маңызды әскери - экономикалық базасына айналуы керек еді. 1945 жылдың басына қарай Манчжурияда шамамен 5 ірі өңдірістік кәсіпорын болды. Манчжурия экономикасының басқару жүйесі Жапонияның бас штабының толық бақылауында болды және ол монополистік концерндер тарапынан жүзеге асырылды. Олардың арасында негізгі рөлді мына концерндер атқарды: «Мангио», «Дангио» және «Мантецу» [1].

Монополистік концерндер мен әскери органдар арқылы бақылау жүйесі мен қатал орталықтандыру барлық банктерде, ауылшаруашылық өнімдерін сатып алуда және көтерме саудада орнатылды. Барлық осы отаршыл - монополистік ұйымдарда тек жоғарғы және орта деңгейдегі басшылар ғана емес, сонымен қатар кейбір кәсіпорындарда төмен қол жұмысшылар да тек жапондықтардан құралды. Қытайлықтар тек ресми түрде ғана кейбір қызметтерде басшы немесе орындасар ретінде саналды.

1945 жылы 2 - ші қыркүйек – Жапонияның ресми капитуляцияны жариялаған күні екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталған күні болды. 1949 жылы Қытай Халық Республикасы құрылды. Капитуляциядан кейін және барлық отаршыл жүйе жойылғаннан кейін жапон әкімшілігі қытай еңбекшілері сотының алдында қалды. Көптеген кәсіпорындар да ашуланған қытай жұмысшылары мен қызметкерлері өз беттерімен жапондықтарға сот жүргізді, олардың мүліктерін тартып алды, зауыттардан және үйлерінен қуып жіберді. Біршама қалыпты жағдай сақталған жерлердің өзінде жапондықтар өздерінің жасаған қатыгездері үшін жауапқа тартылатындарын түсініп, жан - жақтарға қаша бастады, қытайларша киініп, өздерін танымайтын басқа қалаларда жасырынды. Бұл жағдай өңдіріс және көлік жұмысының мүлде тоқтап қалуы қаупі төнді. Қытай мамандарының мүлде болмағанының кесірінен және қытай әскері сапындағы мамандандырылған адамдардың жетіспеушілігінің кесірінен, жапондық мамандарды жергілікті тұрғындар тарапынан жасалуы мүмкін репрессиялардан қорғауға кепілдік бере отыра, оларды іздеп табуға және оларды қайтаруға тура келді [2].

Токио мен Пекин арасындағы екі жақты қатынастар көптеген сарапшылар мен зерттеушілердің қызығушылығын тудырады. Себебі Жапония да, ҚХР да Азия Тынықмұхит аймағындағы әлемдік және беделді державалар ретінде аймақтың тұрақтылығына ғана емес, жалпы әлемге де әсерін тигізетін елдер. Бұл мақалада Қытай Халық Республикасы құрылғаннан бастап бүгінгі күнге дейінгі жапон - қытай қатынастарының даму кезеңдері талданып, екі жақты байланыстардың нормативтік - құқықтық негізіне ерекше мән беріледі.

Екі жақты қатынастардың даму үрдісін талдай келе, оны шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады. Бұл кезеңдердің хронологиялық сипаты екі жақты қатынастардағы оқиғалармен және екі елдің байланыс сипатына үлкен әсерін тигізген Жапония мен ҚХР - дің ішкі және сыртқы процестерімен анықталады.

Бірінші кезең – Қытай Халық Республикасы құрылған 1949 жылдан бастап 1972 жылға дейін, яғни Токио мен Пекин арасында ресми дипломатиялық байланыстар болмағандығымен ерекшеленеді; екінші кезең – 1972 жылдан 1989 жылға дейін, бұл кезеңде Жапония ҚХР - да мойындап, 1972 жылы 29 қыркүйекте бірлескен коммюнике жарияланғаннан кейін екіжақты қарым - қатынастар тұрақтандырылады және 1978 жылы Жапония мен ҚХР арасында бейбітшілік және достық Келісіміне қол қойылады; үшінші кезең – сыртқы саясаттағы бағытқа әсер еткен әлемдегі биполярлы жүйенің ыдырап, халықаралық қатынастар құрылымының өзгеруінен басталды, яғни 1989 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін, жапон сыртқы саясатында «қытай факторы» негізгі компонентке айналған кезең.

Бірінші кезеңде екі ел арасындағы сауда экономикалық байланыстарды нығайту арқылы дипломатиялық қатынастардың ретке келтірілуіне, жапон билік басындағы топтардың проамерикандық саясаты кедергі болды. 1952 жылы АҚШ - тың қысым көрсетуімен жапон үкіметі Қытайдың Тайваньдағы чанкайшийлік үкіметін мойындап, онымен келісімге қол қояды. Бұл дипломатиялық қадам Жапонияның халықаралық аренада Қытай Халық Республикасы үкіметін мойындамайтындығын білдірді. Соған қарамастан, осы кезеңде екі жақ арасындағы экономикалық қатынастарды жалғастырып, дамыту мақсатында төрт ресми емес сауда келісіміне қол қойылды. Жапон үкіметінің бұл кезеңдегі ҚХР - ға қатысты сыртқы бағыты «саясатты экономикадан бөліп қарастыру» саясатына негізделген еді. Бұл кезеңдегі екіжақты қатынастар дамуының басты ерекшелігін сипаттайтын жағдай – Токионың ресми түрде ҚХР - ды жалғыз және заңды үкімет ретінде мойындаудан бас тартуы. Бірақ, соған қарамастан екі ел арасында сауда экономикалық байланыстар жоғарыда аталған келісімдер арқылы жүзеге асырылып жатты. Алайда Пекин үкіметінің «үлкен секіріс» жылдарындағы сыртқы саясаттағы авантюристік бағыты және жапон үкіметіне ҚХР - дың дипломатиялық мәртебесін мойындатуда қысым көрсете бастауы, 1958 жылғы «нагасакидегі инциденттен» кейін Токио мен Пекин арасындағы екіжақты қатынастардың екі жылға тоқтауына алып келді.

Одан кейін Токио мен Пекин арасында қатынастар біртіндеп жақсара түсіп, екі ел арасында ресми емес экономикалық және саяси байланыстар тез жандана бастады. ҚХР үкімет басшыларының әлемдік коммунистік және жұмысшы қозғалысы бағытынан бас тартуы оның социалистік елдермен байланыстарын үзуіне әкелді және Жапониямен қатынастарының жақсаруына септігін тигізеді. Осы жылдар Қытай үкіметінің ішкі бағыттағы «мәдени революцияға» байланысты сыртқы саясатта белсенділігінің төмендеуі және Пекин үкіметінің жапон үкіметіне ҚХР - да дипломатиялық мойындау мәселесінде қысым көрсетуімен ерекшеленді. Елдер арасындағы сауда байланыстарының тиімділігін пайдалана отырып, Қытай жағы Жапониямен тек экономикалық қатынастар ғана орнатпай, сонымен қатар жапон - қытай дипломатиялық байланыстарын құруға мүдделі болды.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кеінгі жылдары Токио мен Пекин арасындағы байланыстардың қалыптандырылуына кері әсерін тигізген американдық «ҚХР - сын тежеу және изоляциялау» бағытына жапон саясатының тәуелділігі еді. 1971 жылғы Киссинджирдің Пекинге сапарының нәтижесінде басталған америка - қытай қатынастарының өзгере бастауы Жапония мен Қытай арасындағы дипломатиялық байланыстардың реттелуіне әкелген еді [3].

Жапон - қытай қатынастары дамуының екінші кезеңі 1972 жылдың қыркүйек айында дипломатиялық қатынастардың қалпына келуімен және 1978 жылдың тамыз айында Жапония мен Қытай арасында «бейбітшілік пен достастық Келісіміне» қол қойылуымен сипатталады. Екі ел арасындағы дипломатиялық байланыстардың орнатылуы Жапония мен ҚХР байланыстары дамуындағы өте маңызды және тарихи қадам болды, сонымен қатар ол сол кезеңдегі Азиядағы және бүкіл әлемдегі күштер арасалмағындағы өзгерістерге тікелей байланысты болды. Енді Жапонияның сыртқы саясатында Қытаймен қатынастарына ерекше маңызды мән беріле бастады.

Жапон - қытай дипломатиялық байланыстары орнатылуы және 1970 - 80 жылдардағы саяси және экономикалық қатынастардың белсенділігі Жапония мен ҚХР арасында байланстың одан әрі дамуына үлкен септігін тигізді. Алайда, соғыс кезінде қалыптасқан жапон – қытай қатынастарының арасындағы қарама - қайшылықтар жойылмай қала берді.

1970 - 80 жж. жапон - қытай қатынастарының дамуын саралағанда, ең бастысы Токио мен Пекин арасындағы идеологиялық және саяси келіспеушіліктің болғанын ескеру керек. Жапония мен Қытайдағы кең таралған тарихи және нәсілдік бірлік идеясына қарамастан, әлеуметтік - қоғамдық құрылыстағы түбегейлі айырмашылықтар Жапония мен Қытай арасындағы қарым - қатынастың дамуын тежеп отырды [4]. 1978 жылдың 12 тамызында қол қойылған жапон - қытай «бейбітшілік және достық Келісімі» екі жақтың барлық маңызды мәселелерін бейбіт жолмен шешуге, территориялық біртұтастық пен суверенитетті сыйлау, өзара шабуыл жасамау, бір - бірінің ішкі істеріне араласпау, теңдік және өзара тиімділік, бейбіт көршілестік принциптеріне негізделді.

Жапонияның Қытайдағы саяси ставкалары өте жоғары болды, тіпті 1989 жылдың мамыр - маусым айларындағы Тяньаньмынь алаңында болған, әлемді Пекин үкіметіне қарсы қойған, қайғылы оқиғадан кейін де Жапония Қытайға көмегін тоқтатпады. Жапон үкіметі Қытайға қатысты халықаралық санкцияларды жоюға белсенді түрде қатысты.

ҚХР мен Жапония арасындағы қатынастар 1990 жылдың басында жоғарылай бастады, әсіресе, экономика саласында. Осы жылдары Жапония Қытайдың басты сауда серіктесі позициясын ұстап тұрды. Токио мен Пекин арасындағы саяси келіссөздер сауда - экономикалық серіктестік деңгейінен әлдеқайда төмен болды. Жапонияны Қытайдың әскери әлеуетін нығайтуы, ракеталық - ядролық қаруын кемелдендіруі әсіресе қауіптендірді. Екі елдің экономикалық және саяси мүдделері Азия Тынықмұхитында аймақтық деңгейде де қиылысты, болашақтағы екі елдің аймақта көшбасшы рөліне бәсекелестігі болды [5].

1990 жж. аяғында жапон - қытай қатынастарында үлкен өзгерістер болды. Бейбітшілік пен достық келісіміне сәйкес екі ел арасында жаңа ғасыр басында жанжалдарды қойып, жаңа саясатқа бет алуы күтілді. 1990 жылдардағы сыртқы саясат ағымына сәйкес Токио мен Пекин арасында саяси қатынастар нығая түсті, ресми өкілдердің бір біріне сапары артты, аймақтық деңгейде серіктестік келісімдері қабылданды. Аталған дипломатиялық қызметтің қорытындысы 1998 жылдың күзінде Токиода өткен жапон - қытай саммитінде қорытындыланды, сол кезде Бірлескен декларацияға қол қойылды, онда «серіктестік және достастық рухындағы байланысқа» ұмтылу жарияланды.

Жаңа мыңжылдық басында Жапония мен Қытай екіжақты қатынастары өте қатты ушықты. 2001 - 2006 жж. Пекин Токиомен ресми жоғары деңгейдегі байланыстарын үзді, оған себеп: жапон премьері Дзюнъитиро Коидзумидің Ясукуни храмына барып тұруы, бұл храмды Қытайда жапон милитаризмінің символы деп қабылдайды. Қытай және Азияның басқа да мемлекеттері, аймақта жапондық колониалдық өткен саясатын ескере отырып, премьердің Ясукуни храмына жиі баруына үлкен наразылық білдірді. Жапон - қытай қатынастарының ең төмен деңгейі осы жылдары байқалды. 2005 жылдың сәуір айында екі ел арасындағы дағдарыс шарықтау шыңына жетті, Қытайда жаппай антижапондық бой көтерулер болып өтті.

2006 жылдың қыркүйек айында Жапонияда үкімет басына Синдзо Абэ келуімен екі жақты қатынастар жақсара бастады. Премьердің Ясукуни храмына баруы туралы мәселе шешілді. Абэ дипломатия саласында жапон - қытай экономикалық қатынастарына ерекше көңіл бөлді, тіпті Жапонияның ұзақ экономикалық дағдарыстан шығуы, Қытай экономикасының өсуінен болды деп есептеді. С. Абэнің айтуынша, жапон - қытай қатынастарын тұрақтандыру үшін «саясатты экономикадан бөлу принципін нығайту» болып табылады [6].

Жапон - қытай қатынастарындағы ең маңызды оқиға деп 2008 жылдың мамыр айындағы ҚХР төрағасы Ху Цзинтаоның Токиоға жасаған ресми сапарын айтуға болады. Осы сапар нәтижесінде Қытай мен Жапония арасында тарихи «Бейбітшілік пен серіктестік Келісіміне» қол қойылды және бұл қадам екі ел қатынастарының жаңа сатысы басталғандығының белгісі ретінде қабылданды. «Екі ел, Жапония мен Қытай бүкіл әлемдегі бейбітшілік үшін жауапты және XXІ ғасырдың дамуына да жауапты», – деп екі ел арасындағы саммитті қорытындылаған коммюникеде жария етілді.

Осы келісім екі ел арасында шексіз экономикалық серіктестік мүмкіндіктеріне жол ашты және жапон сыртқы істер министрлігінің бағалауы бойынша, 1972 жылғы дипломатиялық қатынастарды қалпына келтірген уақыттан бергі екі ел арасындағы төртінші маңызды құжат болып табылды.

2009 жылы жапон - қытай қатынастарындағы маңызды оқиға – Жапонияның премьр - министрі Таро Асоның Қытайға ресми сапары. 2009 жылдың 30 сәуірінде Пекинде Жапон премьер - министрі Таро Асо ҚХР төрағасы Ху Цзинтаомен кездесіп, екі жақты серіктестік мәселелері кеңінен талқыланды.

Сонымен қорытындылай келгенде, қазіргі кезеңде жапон - қытай қатынастарының оңды қарқынмен дамуына қарамастан, Токио мен Пекин арасында көптеген күрделі мәселелер орын алуда. Қытайдың экономикалық және саяси күрт көтерілуі және Жапонияның экономикалық мүмкіндіктеріне негізделген саяси өрлеуге деген белсенділік танытуы екі ел арасындағы бұрыннан келе жатқан мәселелерді ушықтырып отыр. Бірақ бұл күрделі мәселелердің аяғына дейін шешілмеуі екі ел арасындағы қарым - қатынастардың деңгейі мен қарқынын реттестіріп отыру құралы ретінде пайдаланылуының себебінен де болып отыр [7]. Жапония мен Қытайдың өзара мүдделері екі елдің бір - біріне деген экономикалық тәуелділігіне тікелей байланысты. Іс жүзінде екі ел арасындағы қатынастарда «саясатты экономикадан бөліп қарастыру принципі» қолданылады. Жапония үшін Қытай ең басты сауда серіктесіне және тікелей инвестициялар нысанына айналды. Ал Қытай үшін Жапония оған саяси әрі экономикалық жағынан да өте тиімді әсер ете алатын серіктеске айналып отыр. Қазіргі кезеңде экономикалық жағынан әлдеқайда дамыған Жапония ішкі ресурстардың жетіспеушілігінен Қытай экономикасынан тәуелді болып отыр.

1. 
   Катков З.Д., Чудодеев Ю.В. Китай - Япония: Любовь или ненависть? - М.: Институт востоковедения, 2001 8 - 9 б.
   
2. 
   Мазуров В.М. США - Китай - Япония: перестройка межгосударственных отношений (1969 - 1979). - Москва: Наука, 1980. - 215 б.
   
3. 
   В.Э. Молодяков, Э.В. Молодякова, С.Б. Маркарьян. История Японии. XX век. - М., 2007. 45 - 46 б.
   
4. 
   А. Семин. Внешнеполитические ориентиры Японии и Китай (90 - е гг.). - М., 2001. 167 б.
   
5. 
   Речь премьер - министра Абэ С. в парламенте // Асахи симбун. 21.01.2007.
   
6. 
   Пекин и Токио пообещали простить друг другу «ошибки» Второй мировой войны // «Новый Регион» 07.05.08 7 б.
   
7. 
   Жуков А.Е. История Японии с 1868 по 1998 гг. 2 том - М.: ИВРАН, 1999. 46 - 48 б.
   

Рассмотрение подлинных мотивов и устремлений господствующих социальных групп, заложенных в этом шаге, воссоздание целостной политико - административной конструкции преобразований в управлении краем и его регионами, а также историко - сравнительный и социологический анализ содержания документов этого времени представляют актуальную проблему исторической науки. Они нуждаются в дальнейшем изучении, с позиции тех политических последствий, которые были ими вызваны.

В литературе широко и всесторонне анализировался вопрос о присоединении Казахстана к России.

Работы первых советских историков Казахстана часто страдали односторонним, упрощенным подходом к освещению характера и последствий присоединения Казахстана к России. Получила распространение теория «наименьшего зла», в начале 50 - х годов прошлого века появился на эту тему ряд выступлений в печати. В 1948 г. увидела свет книга Н. Г. Аполловой [1], в которой был поставлен вопрос о значимости добровольного присоединения Казахстана к России.

Состоявшаяся в 1959 г. в Ташкенте объединенная научная сессия, посвященная прогрессивному значению присоединения Средней Азии и Казахстана к России, показала, что этот исторический феномен следует рассматривать с учетом внутренних и внешних факторов, а также того важного факта, что в результате принятия российского подданства народы этого региона приобщились к общероссийскому революционному движению.

В условиях независимости, естественно, подходы изменились. При этом казахстанские историки спокойно, объективно, на базе опубликованных источников и работ отмечают, что в тот период, когда казахи вели оборонительную освободительную войну, в трагические годы великого бедствия, Российская империя продвигалась на юг по Иртышу, строила крепости на захваченных джунгарами казахских землях, подкрепляя свои далеко идущие планы дипломатическими акциями, военными экспедициями [2].

В.А. Моисеев в своих последних трудах заметно изменил прежние взгляды. По его мнению: «Русское государство предстало на страницах работ казахских историков и публицистов «кровожадным северным хищником», таким же историческим врагом казахов, как и Джунгария. Более того, царское правительство якобы провоцировало джунгаро - казахские войны, снабжало ойратов оружием и натравливало их на казахов». По мнению В.А. Моисеева: «Россия защищала казахский народ от ойратских вторжений, заняла жесткую позицию сдерживания нападающей стороны» [3, 105].

По отдельным вопросам «присоединения» Казахстана к России высказались казахские просветители Чокан Валиханов, Абай Кунанбаев, Ибрай Алтынсарин и их единомышленники.

Ч. Валиханов выступал против великодержавного шовинизма, наиболее ретивые защитники которого взяли на вооружение идею евроцентристов о второсортности народов Востока, о праве избранных на государственность и державность. Определяя место казахов в истории мировой цивилизации, Ч. Валиханов решительно отвергал представление некоторых россиян о казахских кочевниках как «о грубых скотоподобных варварах». «Мнение о необычайной дикости и грубости нашей, - писал он, - основано единственно на вокальном варваризме слова киргиз - кайсак. Говоря серьезно, киргизский народ принадлежит к числу миролюбивых и, следовательно, к числу наименее диких инородцев русского общества» [4, 81].

По - разному интерпретируют исследователи понятие «присоединение». В частности, М.К. Козыбаев считает, что термин «присоединение» неадекватно отражает суть исторического процесса, имеет оскорбительный оттенок, заключающий в себе силовое начало. Казахстан, по его мнению, выступает в роли примкнувшего субъекта к основному объекту. Термин, в свое время сочиненный в имперской канцелярии и принятый в официальной советской исторической науке, на деле выступает синонимом термина «захват», «агрессия», «завоевание» [5, 161].

По рассматриваемой теме имеется достаточно большое количество литературы, авторы которых стремились представить процесс присоединения Казахстана к России с учетом последних достижений науки, дать объективную картину событий, пересмотреть неточные и неверные представления, имевшие хождение в советской историографии, что позволило сделать следующие выводы.

Анализ работ современных отечественных историков показывает две тенденции в оценке вхождения казахских земель в состав Российской империи. Первая - первоначально добровольное принятие подданства России Младшим и частью Среднего жуза, а позднее - присоединение оставшейся территории Казахстана с применением военной силы. При этом подчеркивается, что употребление термина «присоединение» не должно ассоциироваться как «вхождение» или «добровольное принятие подданства». Вторая - исключительно, завоевание.

Присоединение Казахстана, начавшееся в 30 - х гг. XVIII в. завершилось лишь во второй половине XIX в. и протекало как сложный, противоречивый процесс. Оно происходило в различных внешнеполитических и внутренних условиях. Значительная часть Младшего, некоторые районы Среднего жуза приняли подданство добровольно. Большая же часть Среднего жуза и часть районов Южного Казахстана были присоединены с помощью военной силы, без учета интересов подавляющей части населения Казахстана. И так, присоединение Казахстана к России начиналось в сложной обстановке и происходило мирно, а завершилось военно - принудительными мерами в 50 - 60 - х годах XIX века.

В течение трех столетий (XVII - XIX вв.) взаимоотношения России и Казахстана претерпели серьезную эволюцию - от обычных соседских отношений и поисков военно - политического союза до присоединения Казахских земель к Российской империи. Слияние интересов России и Казахстана отражает исторически позитивную, а экономически неизбежную геополитическую направленность. Российско - казахстанское объединение - отнюдь не историческая случайность, а историческая переориентация внешних связей: в XVIII в. геополитическая реальность позволила Казахстану выйти из - под традиционного влияния восточной деспотии и связать свою судьбу с великим северным соседом - Российской империей. Россия же, оторванная от морских путей на западе и юге, а также от сухопутных путей на востоке и юго - востоке, обратила свои взоры на Казахские степи как важный стратегический плацдарм для достижения своих торгово - экономических целей на Востоке. Присоединив к своей территории Казахские степи и став непосредственным соседом узбекских ханств, Россия сильно упрочила свои позиции на международной арене.

Административно - политическими реформами царизм ликвидировал традиционную систему управления, открыл широкие возможности для заселения казахского края русскими поселенцами, вытеснив кочевников на малопригодные земли. Получив бесконтрольную власть над большей частью населения, Россия расширила колонизаторскую политику почти во всех сферах. Вместе с тем, присоединение Казахстана к России создало условия для хозяйственного взаимообмена и взаимодействия между кочевниками и пришлым населением, была заложена почва для распространения грамотности, оживления торговли, включения казахского аула в орбиту капиталистических производственных отношений со всеми вытекающими отсюда последствиями.

Вхождение же Казахстана в состав России в начале XVIII века следует рассматривать как результат совокупного воздействия множества факторов, среди которых необходимо выделить политические, военные, хозяйственные, культурные, природно - географические. Поскольку процесс присоединения длился почти 150 лет, ему были характерны ускорение, торможение, даже порой отступление. Имели место в нем моменты добровольности, насилия, захвата, закабаления. Наряду с объективными факторами немаловажную роль играли и факторы субъективного плана. Причем в разные периоды истории в зависимости от конкретно - исторической обстановки инициатива углубления отношений принадлежала как России, так и Казахстану, и отдельным политическим государственным деятелям.

Во главу ставились стратегические, далеко идущие цели империи в Центральной Азии. Присоединение Южного Казахстана, а затем и Средней Азии позволило России одержать верх в соперничестве с Британской империей. Таким образом, можно сделать вполне оправданный и исторически подтвержденный вывод о том, что Казахстан был присоединен к россии как колония, удобная как «буфер» между воинственными государствами Средней Азии и Россией. Такая колонизация преследовала цель обеспечить безопасность юго - восточных границ России.

В итоге - судьбы казахского и русского народов оказались тесно переплетены и сегодня именно эти два этноса составляют надежный фундамент стабильности многонационального казахстанского общества.