Омская гуманитарная академия

И в заключении нужно отметить, что проблема девиантного поведения подростков не теряет своей актуальности в связи с тем, что не на должном уровне работает институт семьи, а это способствует формированию эмоциональных нарушений и проявлению девиаций.

1. 
   Лепешев Д.В. Социализационная траектория подростка в условиях развивающей среды [Текст] / Евразийский гуманит. ин - т. - Астана, 2010. - 25 с.
   
2. 
   Гилинский Я.И. Девиантология: социология девиантности и социального контроля [Текст] // Феноменология и профилактика девиантного поведения: материалы Всерос. научно - практ. конф - и, 19 - 20 октября 2007 г. - Краснодар: Изд - во Краснодар. ун - та МВД России, 2008. - С. 43 - 46.
   
3. 
   Змановская Е.В. Девиантология: Психология отклоняющегося поведения [Текст]: учеб. пособие для вузов / Е.В. Змановская; изд. 4 - е, испр. - М.: ИЦ "Академия", 2007. - 288 с.
   
4. 
   Загвязинский В.И., Зайцев М.П., Кудашов Г.Н., Селиванова О.А., Строков Ю.П. Основы социальной педагогики [Текст]: учеб. пособие для студ. пед. вузов и колледжей / В.И. Загвязинский, М.П. Зайцев, Г.Н. Кудашов, О.А. Селиванова, Ю.П. Строков; под ред. П.И. Пидкасистого. - М.: Пед. общ - во России, 2002. - 160 с.
   
5. 
   Ковалев В.В. Социально - психиатрический аспект поблемы девиантного поведения у детей и подростков // Нарушения поведения у детей и подростков: Сборник научных трудов. - М., 2001 г. С. - 11.
   
6. 
   Мардахаев Л.В. Социальная педагогика: Курс лекций [Текст] / под ред. В.И. Беляева. - М.: Юрайт - Издат, 2002. - 376 с.
   
7. 
   Шишковец Т.А. Осложненное поведение подростков: причины, психолого - педагогическое сопровождение, коррекция [Текст] / Т.А. Шишковец. - М.: 5 за знания, 2006. - 192 с.
   

Детям с неординарными возможностями не интересно учиться в школе. Очень часто у одаренных детей не складываются взаимоотношения со сверстниками. Одаренные дети очень требовательны к себе, они всегда ставят для себя высокую планку, и если вдруг у них что - нибудь не получается, то у них возникает такое чувство как неудовлетворенность, у них занижается самооценка.

Виды одаренности:

1. Художественная одаренность.

У детей проявляются достижения в области художественного творчества. Такие дети занимаются мастерством в живописи, скульптуре и в актерских способностях. Такие дети уделяют много времени для достижения наилучшего результата в своей области.

2. Общая интеллектуальная и академическая одаренность.

Дети с таким видом одаренностью легко запоминают информацию.

3. Творческая одаренность.

Многие педагоги говорят о том, что если нет творчества, то бессмысленно говорить об одаренности.

4. Социальная одаренность.

Социальная одаренность предполагает способность понимать, любить, сопереживать, ладить с другими, что позволяет быть хорошим педагогом [1].

Взаимоотношения одаренного ребенка со сверстниками.

Сверстники относятся к одаренным детям по - разному. Очень часто одаренные дети пользуются популярностью в коллективе сверстников. Иногда бывают ситуации, когда одноклассники не любят одаренного ребенка, потому что он является лидером в классе. Именно в результате таких взаимоотношениях со сверстниками дети попадают в критические ситуации. В специализированных школах значительно выше вероятность того, что интеллектуальные или даже учебные способности одаренного ребенка будут по достоинству оценены и его взаимоотношения со сверстниками будут складываться более благоприятным образом.

Поведение детей в критической ситуации.

Существует три вида поведения детей в критической ситуации:

1. Отторжение.

2. Приспособление.

3. Преодоление.

Отторжение (игнорирование, сопротивление) – это такое поведение, в основе которого лежит неприятие учащимися ситуации.

Приспособление (уступчивость, соглашение) – это такое поведение для которого характерно пассивное подчинение.

Преодоление – это поведение, для которого характерно принятие критической ситуации и вхождение с проявлением активных действий, направленных на достижение позитивных изменений ситуации и которые связанны с усилиями [2].

Учитель неоднократно воспринимает свое отношение к одаренным детям.

Взаимоотношения учителя с детьми, проявляющими социальную одаренность, зависят от направленности интересов детей, от характера их включенности в школьный социум.

Семья одаренного ребенка имеет непосредственное отношение к развитию его личности и одаренности. Если, например, ребенок умеет хорошо рисовать, то для того что бы он развивал свои способности родители должны помочь ему. Они могут отправить ребенка, в какой либо кружок.

Существует такой тип развития одаренности как «антивундеркиндный». Это когда одаренность не только сопровождается забеганием вперед в развитии, но в некоторых случаях обнаруживаются замедления в развитии [3].

Среди таких детей существуют знаменитый ученый Альберт Энштейн. Он не блистал в учебе, хотя со временем он стал гением.

По моему мнению, каждый ребенок является одаренным. В каждом ребенке есть особая изюминка, в которую он будет вкладывать всю свою душу, что достичь поставленной цели.

В развитии будущего нашей страны, в нынешнее время является найти те таланты и способности школьников, а также развить их в ходе обучения. Нужно уделять огромное внимание на то что, одарённый ребёнок, это наше будущее способное изменить мир к лучшему и может принести обществу значительную пользу. Из выше сказанного, я считаю, что перед современным обществом всегда будет проблема с одарёнными детьми, их обучением и воспитанием.

1. 
   Богданова Т.Г. Корнилова Т.В. «Диагностика познавательной сферы ребенка.» - М. 1994. - 68 с.
   
2. 
   Выготский Л.С. «Воображение и творчество в детском возрасте.» - СПб., 1997. - 96 с.
   
3. 
   Выготский Л.С. «Проблема обучения и умственного развития в школьном возрасте» Т.1. - М., 1982. - 487 с.
   

Осыған орай қазір Қазақстанда өзінің білім берудің ұлттық моделі құрылып жатыр. Бұл процесс білім берушілік парадигмасының өзгеруімен жүреді. Білім берудің ескі мазмұны жаңа мазмұнымен ауыстырылуда. Осы шартта педагогикалық процесті құрайтыны, оқу әрекеттінің субъектілерінің (мұғалім мен оқушы) жеке тұлғалық – бағдарлы өзара әрекеттері болып табылады [2].

Н.Ә. Назарбаевтың: «Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында», деген ұлағатты сөзін әрқашанда естен шығармау керек [3]. Білім беру мекемелерінің алдында балаларды тәрбиелеуде, оларға жан - жақты білім беруде үлкен жауапкершілік тұр. Білім беруді зайырландыру, ізгілендіру, оқыту сапасын арттыру - қазіргі күн тәртібінде тұрған өзекті мәселе.Олай болса, әрбір халықтың рухани азығының қайнар бұлағы оның халықтық педагогикасы мен ұлттық салт - дәстүрлері болып табылады. Халықтық тәрбие – адамгершіліктің негізін қалайтын, оны негізгі қасиет етіп қалыптастыратын іргелі орын.

Бүгінгі заман талабы – еліміздегі болып жатқан саяси - экономикалық, ғылыми - техникалық, мәдени өзгерістерге байланысты жасөспірімдердің тәрбиесіне жаңа тұрғыда қарауды талап етіп отыр. Қазіргі кездегі тәрбиенің басты мақсаты – ұлттық сана сезімі оянған, мәдениетті, рухани ойлау дәрежесі, отансүйгіштік сезімі биік, қоршаған табиғи ортаға, әлеуметтік ортаға икемді, үйлесімді дамыған тұлға қалыптастыру. Тәрбиенің негізгі міндеті қоғамның қажетті талаптарын әрбір жастың борыш, намыс, ождан, қадір - қасиет сияқты сезімдерін биік адамгершілік стимулдарына айналдыру болып табылады. Оқушы - жастарға отансүйгіштік тәрбие беруде оқытудың принциптерін және әдіс - тәсілдері мен соңғы технологияларды шебер қолдана білу қажет.

Бүгінгі және болашақтың ұрпағын қалай тәрбиелеп, оқытып шығару керек? Қазіргі қоғам алдындағы басты мәселе осы болмақ. Егеменді еліміздің ұрпақтарын ұлылыққа баулу – бүгінгі оқу орындарының парызы. Президент Н. Назарбаев өзінің «Қазақстан – 2030» жолдауында: «...Оқушыларды Қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет..., бүгіннен бастап ұлттық мінез – құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп қалыптастыруымыз керек» - деген болатын. Президентіміздің бұл сөзі мұғалімдер үшін негізгі бағыт, бағдарлама болуға тиісті [3].

Халқымыздың мәдени - рухани бай қазынасының негізінде жас жеткіншектер бойында жоғары мәдениетті ұлттық сананың негізін қалыптастыру бүгінгі оқыту үрдісіндегі әр пәннің алдындағы басты мәселе болып табылады.

Тек қана шетелдердің ақын - жазушылары мен философтары ғана рухани - адамгершілік тәрбие мәселелері жайында ғана сөз қозғап қойған жоқ, сонымен қатар адамгершілік тәрбиені тілдеріне тиек еткен қазақстандық ақындар мен жазушылар, ағартушылар қаншама? М. Жұмабаевтың артына қалдырған тәлім - тәрбиелік мұраларының негізгі тақырыптарының бірі - бала тәрбиесі мен тұлға мәселесі. Ол баланы заманына сай оқытып, тәрбиелеу керек деген сөзі бүгіндері өзекті болып отыр. Осы ойлардан шығатын тұжырымдар, ол бүгінгі алпауыт, жахандану заманында Қазақстанның білім беру парадигмасы қалай, қай бағытта болу керек деген мәселе тұрады. Қазір жаңа форматты мұғалім - ұстаз дайындау мәселесі күн тәртібінде тұр. Ал, оны қайда, кімдер, қалай дайындау керек? Былай қарағанда мұнда еш мәселе жоқта сияқты. Жауапта бар. Алайда, жахандану мәселесіне тереңірек үңілсек бүгінгі білім парадигмасы көп жағдайда артта қалып отырғаны раста Мемлекет тарапынан арнаулы бағдарлама құрылып білім беру саласында реформалар іске асуда. Мәселенің түп төркіні, осы істердің қаншалақты сол білім алып жатқан жастардың сана сезіміне жетіп, сапалы қайтарылымында сияқты. Бір сәт осының бәрін ойға салсақ. Мәселен, қазірдің өзінде, 1 - сыныптан «Ғылымға кіріспе» пәні бар. Бұл дегеніңіз үлкен ғылымның алғашқы баспалдағы. Яғни, Ғалам – макросфера – дүние – аспан – әлем - әлем құрлысы - галактика - жұлдыздар - күн жүйесі - тіршілік - өмір - өлім - табиғат... Осы бір тылсым дүние сиқырлы сырын мектептің бүгінгі мұғалімі ғылыми білімі, ғылыми тілі болмаса, оқушы түйсігіне дөп басып жеткізе аларма, жеткізіп беріп отырма? Мұның үстіне,сапалы білім жүйесін қалыптастырумен қатар, оқытудың заманауи әдіс - тәсілін мұғалім игереалып жатырма? Заман, өмір қыспақтарына төтеп береалама.? Бір емес, 3 - 4 - 5...тілдерді меңгертіп оқыту...Әлде, осының бәрі ат үсті жалпақ жаяумен, оң қол сол қолды алдаумен болама? Олай болған күнде, ел болашағы не болмақ? Бәрімізге мәлім, қазірдің өзінде ілім - білім «соғысы» жүруде. Болашақта тек білім, білімді адам, білімді мемлекет қана әлемде өз орнын табары анық. Оның үстіне күні бүгінге дейін көпшілік жастарымыз болсын, жалпы халқымыз болсын қазақ тіліне деген, ұлттық құндылықтарымызға көзқарастарының салғырт екені жасырында емес. Батыстың бейресми мәдениеті есік сығалап, құндылықтарымызға балта шауып төрге енбекші. Ал, жартылай батыстық ілімдегі, жартылай шығыстық, азиялық, африкалық тағы басқа ілімдегілер біздің балаларды қандай бағытта, қандай ілімге баулымақ?

Діни экстремизм, фанатизм бағытын ұстағандарды өз ортамызға қосып, тәрбиелеу, бұлда күн тәртібіндегі мәселелердің бірі. Дінтану курстарының беріліп жатқан сапасы қандай?

Қарап отырсақ, қоғам алдында болсын, көзі ашық азаматтар алдында болсын білім беру мәселесі жалпы ұлттық, ғаламдық мәселе екені алдымыздан шығады. «Не істеу керек» деген мәңгі сұрақ бүгінде маза бермей алдымыздан кесе көлденең шығуда. Міне, осы тұрғыдан келгенде, білім берудің сапасын көтерумен қатар ғылымиландру мен қазақиландыру мәселесі өзекті.

Оқыту жүйесінде, шет елдің прогрессивтік оқытудың жаңа технологияларын ала отырып, оны тура сол қаз қалпында көшіріп алмай, отандық білім беру стандарттарына сай қалыптастыру қажеттілігі бар. Бұл орайда тәрбие құралдары өзімізде жеткілікті. Ешқандай елдің тәрбиесі, қазақ халқының тәрбиесіне жетеде алмайды. Ең бастысы әр ұстаз, оқытушы, тәрбиеші, ғалым ел алдындығы, ұлт алдындығы, ар - ұят алдындағы борышын адал атқара білуіде шарт. Олай болмаған күнде, ешқандай реформа бізге көмектесе алмауы анық.

Осы тұрғыдан келгенде, қазақ мектептеріндегі оқу - тәрбие мәселесі өзекті болуы заңды. Өйткені әр ұлт өз болашағын ойласа, ең алдымен ұрпағын ата баба дәстүріне лайық етіп тәрбиелеуі керек. Сондықтанда, ұлт педагогикасының негізгі мәселесі ұлтжанды, ар - ұяты мол, саналы азамат тәрбиелеу. Айтар болсақ, дәл қазіргі заманда, ешкімге еліктемей ақ, өзіміздің ұлы құндылқтарымзға бет бұратын кез келді. Ұлы ағартушы, ұстаз - педагогтарымыздың тәлім, тәрбиелік ілімдерінен үйреніп, олардың баға жетпес ілімдерін еліміздің жас жеткіншектерін оқытып, тәрбиелеуде пайдалануымыз керек.

Айталық, жеткіншектерді Мағжан Жұмабаев педагогикасының негізінде тәрбиелеу үшін, ұлы ақын - педагогтың мұраларын пайдалану әбден қажет. Оның қажеттілігі қазір айқын сезілуде. Мағжан: «Ешкімге, ешқандай мемлекетке еліктемей қазақ халқының өз мектебі, оның сара жолы болуын қалады. Яғни, ол: “Әрбір ел келешегін негізгі балаларын тәрбиелейтін, даярлайтын мектебін салмақ. Бір елдің тағдыры мектебінің құрылысына байланысқан нәрсе... Халықтың, мемлекеттің тағдыры өз мектебіне байланысты, оның құрылысына сай келу керек» - дейді ұстаз [4]. Ол бала тәрбиесінде ізгілік педагогикасын алғаш ұсынған ұстаз. Мағжанның ерекше жырлаған тақырыбының бірі тіл мәселесі. «Тілсіз ұлт – тілінен айырылған ұлт, дүниеде ұлт болып жасай алмақ емес. Ондай ұлт құрымақ. Ұлттың ұлт болуы үшін бірінші шарт – тілі болу. Ұлттың тілі кеми бастауы ұлттың құри бастағанын көрсетеді. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмасқа тиісті. Қазақтың сар даласы кең, тілі де бай. Осы күнгі түрік тілдерінің ішінде қазақ тілінен бай, орамды, терең тіл жоқ. Күндерде бір күн түрік балаларының тілі біріксе, біріккен тілдің негізі қазақ тілі болса, сөз жоқ, түрік елінің келешек тарихында қазақ ұлты төрден орын алмақшы. Бала тілінің дұрыс өркендеуінің бірінші шарты, балаға сөзді бұзып сөйлемеу керек. Балаға ұқпайтын жат сөз үйретпеу керек. Баланы ешбір уақыт сөзден тыймау керек. Баланың тілін шын дұрыс жолға салатын, дұрыстайтын, байытатын мектеп» - деп ой түйіндейді. Оқушыларға таза қазақ тілінде білім беріп, қазақ тілінің мәртебесін көтеруді ұсынады. Халықтық педагогиканы басшылыққа ала отырып, оны әлемдік өркениетті елдірінің педагогикасы мен ұштастыруды уағыздады. Мұғалімдердің әрдайым білімдерін жетілдіріп, олардың жан - жақты білімдар болу, қажеттілігін көтерді. Мектепте баланың денсаулығына, тамақтануына дене және еңбек тәрбиесіне, оның ішінде оқушының өздік білім алуына жағдай жасау қажеттілігін ұсынды. Білім беру жүйесінің алғашқы баспалдағы мектепке дейінгі тәрбие. Сол себептен де Мағжан шығармашылығы мен танысу балабақшадан басталғаны дұрыс. Ол үшін балалардың жас шамаларына қарай Мағжанның өлеңдерін сараптап, бала бақшада өткізудің әдістемесін ұсыну қажет. Мектеп жасына дейінгі балаларға тәрбиелік мәні үлкен Мағжан өлеңдерімен үзінділер жаттатып, оларға ұлтжандылық, имандылық, махаббат сезімдерін ұялатуға зер салыну керек. Мағжан өлендеріне ән - шығарып, оны жұртшылық арасында кеңінен насихаттау [5].

М. Жұмабаев шығармаралының негізінде мұғалімдердіңде кәсіби біліктілігін арттыруда пайдалануға болады. Республиклық, халықаралық көлемде «Мағжан оқуларын» жүйелі өткізу, оның өлеңдерін мәнерлеп оқу байқауын өткізу, республикалық дәрежеде семинарлар, ғылыми конференциялар ұйымдастыру күн тәртібіндегі дүниелер болуға тиісті. Театр сахналарында Мағжан бейнесін сомдап, қойылымдар қою, өлеңдеріне әндер жазу, т.б. шаралар жүргізу қажеттілігі тууда. Әсіресе, оның «Педагогика» оқулығын орыс тіліне, өлеңдерін ағылшын тіліне аударып, тіпті халықаралық силыққа неге ұсынбасқа? Не себептен күні бүгінге дейін, біз шетел педагог ғалымдарының еңбектерімен бала тәрбиелеудегі ілімдеріне байлаулымыз? Сілтемелер тек шет ел педагогтарының айтқандарынан ғана тұрады? Мағжанның педагогикалық ғылыми ойлары, ешқандай шетел педагогтарынң түйіндемелерінен кем емес. Осыған орай, ЖОО - да Мағжанның «Педагогика» оқулығы негізінде «Мағжан Педагогикасы» немесе «Мағжантану» курсы оқытылуы қажет. Мағжан педагогикасының оқу стандартына енетін күні жетті.

Оқушыларға ұлт және адамгершілік,отансүйгіштік,азаматтық тәрбие беруде, М. Жұмабаевтың тәрбие туралы идеяларының педагогикалық еңбектерін, адамзаттық құндылық идеясымен байланыстырып, бүкіл әлемдік педагогика тұрғысынан қарап бағалауымызды қажет етеді.

М. Жұмабаев оқушы - жастарды әрдайым, ұлтжандылыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеудің маңызын көтеріп отырған. Бүгінгі таңда, жастарға тәрбие беруде маңызды идеологиялық міндеттің бірі, Отансүйгіштікке тәрбиелеу. Бұл істе басқа елдердің жақсы тәжірибелерін ескеріп, жастарды Отан сүю ісіне тәрбиелеуде оны үнемі пайдаланып отырудың маңызы зор. Біз де оқушы жастарды еліміздің Туын, Елтаңбасын, Әнұранын қастерлеуге үйретуіміз керек. Бұл салада әлі де болса іске аспай жатқан жұмыстар, шаралар көп.

Адам шын ізгі адам боламын десе, халық ісі, халық пайдасы жолында құрбан бола білсін», – деп патриот - ұстаз ақын тегін айтпаса керек. Оның нақты үлгісін Мағжанның өз өмірінен көреміз. Оның тұңғиық ойлары мен жырлары жұрт жүрегіне әліде толық жете қойған жоқ. Педагогикалық–тәлімдік ілімдері мектеп төрінен толық орын алды деп айту қиын.

Жаһандану дәуірінде Қазақстан бірнеше сырт мемлекеттердің қоршауында тұрғаны анық. Бұл жәйт, әркімдіде ойландырса керек. Олай болса, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың сөзімен айтсақ: «...біздің ұрпағымыз өзіне тән тектілігімен, бұлалығымен, жасқануды білмейтін тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалығымен дараланатын барыс болмақ. Ол, ешкімге бірінші болып шабуыл жасамайды, әрі тікелей соғыстардан тартынатын болады. Бірақ, ол өзінің еркіндігі, тұрағына, ұрпағына қатер төнген жағдайда, ол бұларды басын тігіп, бойындағы барын салып қорғайтын болады. Ол сыптай да, серпінді болуға және семіздік пен жалқаулыққа бой алдырмауға тиіс, әйтпеген күнде ол қатаң табиғи ортада өмір сүре алмайды» - деп тұжырымдаған болатын. [ 6]

Егерде,бүгінгі жастарды,еретеңгі еліміздің тұлғаларын қазақ халқының ұлы зиялыларының негізінде, ұлтжандылықпен Отансүйгіштікке дайындап, тәрбиелейік десек, Мағжан еңбектері тек мектеп бағдарламаларына енгізіліп қана қойлмай жоғары оқу орындарындада оқылып, шығармалары оқулықтардан тұрақты орын алуы қажет.
ӘДЕБИЕТ

1. 
   Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. // А.: 2010. - 6 - б.
   
2. 
   Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. - А.: Ақорда, 2010 жыл, желтоқсанның 7 - сі. - 7 - б.
   
3. 
   Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030: Барлық Қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы: Білім, 1997, 176 б.
   
4. 
   Жұмабаев М. Педагогика. Оқулық. - А.: Мектеп, 2007. - 137 - б.
   
5. 
   Сеңкібев С. Мағжан Жұмабаевтың тәлімдік ілімдері. Оқу - әдістемелік құрал. - Көкшетау, 2010 жыл - 97 б.
   
6. 
   Назарбаев Н.Ә. Мұғалімдердің ІІ съезіндегі сөзі. // Егемен Қазақстан. - 2001. - 3 ақпан.
   

Сол себептен, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев қазіргі заман беталысына орай болашақ ұрпаққа сапалы білім беру мен дамыту мәселесін бірінші орынға қойып отыр. Яғни, мемлекет тарапынан білім мен ғылым саласына қажетті қаражатты бөлу арқылы оқу - тәрбие мекемелерінің жұмысын жетілдіруді көздейді.

Елбасының алға қойған мақсатын іске асыруда жалпы білім беретін мектептердің жұмыс істеу ерекшеліктері біртіндеп өзгеріп келе жатыр. Сондықтан, қазіргі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесі бірінші орынға қойылып отыр.

Мысалға бастауыш білім беру жүйесінде мұғалімнің негізгі міндеті оқушыларға сапалы білім беріп, олардың сабаққа деген қызығушылықтарын ояту болып табылады. Ал бұл мақсатты іске асыруда әр педагогтың заманауи педагогикалық технлогияларды өз сабақтарында пайдалану қажеттігі туындайды. Осы қажеттілікті қанағаттандыру жолында қазіргі таңда бастауыш сыныптарда проблемалық оқыту технологиясын пайдалануды ерекше атап өтпеске болмайды.

Жаңа Қазақстандық білім беру жүйесінің негізіне түсініктемелік - иллюстрациялық әдістің орнына келген педагогикалық тәжірибеде білімдерді беру мен игерудің неғұрлым тиімді жаңа әдісі ретіндегі дамыта оқыту принципі алынған.

Дамыта оқыту – оқушылардың танымдық іс – әрекет мотивациясын арттырудың тиімді құралы. Дамыта оқыту даму заңдылықтарын ескереді және қолданады, индивидумның деңгейіне және ерекшеліктеріне бейімделеді. Дамыта оқытудағы педагогикалық ықпал ету іс – әрекеттің толыққанды субъектісі болып табылатын тұлғаның мұралық қасиеттерін дамытады, оны ынталандырады, бағыттайды және жылдамдатады. Ол тұлғаның барлық қасиеттерінің жиынтығының дамуына себін тигізеді. Дамыта оқытудың мазмұны дидактикалық тұрғыдан теориялық ойлау логикасына сәйкес құрылған (теориялық мазмұндық жалпылаулардың жетекші рөлі, дедукция, мазмұндық рефлексия және т.б.).

Дамыта оқытудың педагогикалық шарттары мен принциптерін, сондай - ақ психологиялық принциптерін атап өтелік:

1. 
   Жоғары мамандырылған шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімнің болуы;
   
2. 
   Оқушылардың оқу мен дайындығының жоғары деңгейі;
   
3. 
   Оқу үдерісінің жақсы материалмен қамтамасыз етілуі;
   
4. 
   Қолайлы психологиялық микроклиматты сақтау;
   
5. 
   Оқушылардың ақыл - ой және танымдық қабілеттерінің дамуы.
   

- оқытудың проблемалылығы;

- оқушының ойлау іс - әрекеттерінің түрлі нысандарының барлығының оптималды дамуы;

- оқытуды индивидуализациялау және дифференциялау;

- ақыл - ой іс - әрекетінің алгоритмдік және эвристикалық тәсілдерін арнайы қалыптастыру;

- жады мен ойлау үздіксіз байланыста болатын, игерілетін білімдердің саналылығы мен беріктігін қамтамасыз ететін іс - әрекетті арнайы ұйымдастыру.

Бұл принциптер бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс - әрекет мотивациясын арттырудағы дамыта оқытудың даусыз маңыздылығын көрнекі түрде бейнелейді, себебі, ол жоғарыда аталған маңызды принциптермен қатар, проблемалық оқыту, оқытудағы индивидуалды және дифференциацияланған ыңғай секілді және т.б. аса маңызды құрамдаушыларды қамтиды [2].

Проблемалық тапсырмалардың дамытушы және танымдық қызметі тәрбиелік функциясымен тығыз өзара байланысты болады. Біздің болжамымыз бойынша, оларды оқытудың барысында жүйелі және мақсатты түрде қолдану бастауыш сынып оқушыларының танымдық дербестігінің қарқынды дамуын қамтамасыз етеді және оқу мотивациясының арта түсуіне жағымды әсерін тигізеді.

Проблемалық тапсырмалар әрбір оқушының тұлғасына және сыныптың бүкіл ұжымына жағымды әсерін тигізеді. Алғашында проблемалық тапсырманы орындауды бірлескен оқу жұмысының (ұжымдық, топтық) нысанында орындаған жөн. Мұндай жұмыстың барысында балалар бір - бірімен тікелей іс - әрекеттеседі, яғни бірлескен ізденіс, талқылау, өзара қолғабыс орын алады. Сабақтарда оқушылар баға берушінің позициясына, бағаланушы позициясына үнемі түсе келе, өз жолдасының көзқарасын ескеру, яғни басқаны тындай білу, оның жауабын талдай білу икемділігіне ие болады, төзімділік пен бір - біріне көңіл бөлуге, мұқият болуға үйренеді.

Оқыту үдерісіндегі пікірталас жүргізудің барысында сыныпта мінез - құлық нормалары мен сыпайы түрде дауласу, пікір таластырудың ережелері; өз көзқарасын дәйекті түрде білдіру секілді қассиеттер және т.с.с. қалыптасады. Осының барлығы әрбір оқушының ашылуына әкеледі. Балалардың талқылау алдындағы қорқынышы, одан бір нәрсені сұрайтындығынан үрейлену сезімі жоғалады. Олар өз көзқарасын білдіруден, сұрақтар қоюдан қорықпайды.

Проблемалық жағдайлар мен тапсырмалардың жүйесі бастауыш сынып оқушыларын оқытудың барысында оқушылардың дербес ізденіс іс - әрекетінің қалыптасу және даму үдерісінің, оқушылардың өздерінің жаңа іс - әрекеттік білімдер мен білімдік үлгілерді жасау үдерісін және ашылатын түсініктерді сапалы игеру үдерісін басқарудың тиімді құралы ретінде қызмет атқарады. Бұл тұжырым С.Л. Рубинштейн мен А.М. Матюшкиннің пікірімен расталады, олардың тұжырымдауынша, тек дербес іс - әрекеттің барысында ғана игерілген білімдер адамның жадында берік және ұзақ уақытқа сақталады және оқыту үдерісі проблемаларды шешу үдерісіне негізделетін жерде ғана ойлаудың дамуы орын алады. Ал Л.С. Выготский түсініктерді механикалық түрде жаттауға мүлдем бұрыс және қолдануға болмайтын жол ретінде қарсы шықты: «ғылыми білімдерді бала құрастырып, жаттап алмайды, есте сақтау арқылы игермейді, олар оның жеке ойлауының бүкіл белсенділігінің барынша көрнеуінің көмегімен пайда болады және қалыптасады».

М.Н. Скаткиннің айтуы бойынша: «Анықталған проблемамен танысқаннан кейін оқушы өзі оны шешу жолдарының жоспарын іздестіреді, болжам /гипотеза/ құрады, бақылаулар, тәжірибелер жасайды, фактілерді белгілеп, жинақтайды, салыстырады, дәлелдейді, қорытынды жасайды» - деген екен [3].

Проблемалық оқытуға негізделген жұмыстар, тапсырмалар оқушылардың өзіндік ойлауына, өзіндік ізденісіне бағытталады, білімді өз беттерімен алуға жол ашады, таным белсенділігін арттыруға түрткі жасайды. Проблемалық сұрақтарды, ситуацияны шешу – шығармашылық үрдіс. Ал шығармашылық, өнерпаздық сөзінің мәні – жеке тұлғаның бірнәрсе шығаруы немесе өзіне ғана тән бір нәтижеге қол жеткзуі. Шығармашылық – ешкімнің қол жеткен табысын өзіне пайдаланбайды, өзінің ғана жасап шығарған тың, жаңа өнімі. Проблемалық оқытудың өзіндік ерекшелігі мен маңызын поляк ғалымы В. Оконь: Проблемалық оқыту деп проблемалық жағдайларды туындатудан, проблеманы тұжырымдаудан, қажет жағдайда проблеманы шешуде оқушыға көмек көрсетуден, осы шешімдерді тексеруден, үрдісті басқарудан, игерілген білімді бекітіп, жүйелеуден тұратын іс - әрекеттердің жиынтығын түсінуіміз керек» - деп саралайды.

Ал проблемалық оқыту айналасында ұзақ жылдар бойы зерттеу жүргізген М. Махмутов: «Проблемалық оқытудың негізінде оқушының бұрын игерген білім, білік, дағдылары мен түсіндіру мен түсінуі үшін бұрынғы білім жеткіліксіз болатын жаңа фактілердің диалектикалық қарама - қайшылығы жатыр» деп есептейді.

Екі ғалымның пікірін қарастырғанда проблемалық оқыту туралы бір ортақ тұжырым шығады. Ол – оның негізінде бір бейтаныс проблеманың жататыны, ол проблеманы шешу қажеттігі, ол үшін бұрынғы білімге сүйену, бірақ оның мақсатқа толық апармайтыны. Проблемалық оқытудың басты белгілерін М.Н. Скаткин өзінің еңбегінде былай көрсетеді:

- білімді проблема негізінде баяндау;

- сабақ проблема қойыла отырып, түсіндіріледі;

- проблеманы шешу жолдары мақсат етіледі;

- проблеманы өнімді тәсілдер арқылы шешуге түрткі жасалад;

- оқушылар ізденуге, шешім табуға жұмылдырылады.

Проблеманы зерттеу әдістерінің бірнеше түрлері. Оған:

- болжау;

- бақылау;

- тәжірибе;

- салыстыру;

- дәлелдеу;

- қорытынды.

Оқушылар өз беттерімен, өз ізденістерімен мақсатқа жеті үшін еңбектенеді. Проблеманы шешу, проблемалық тапсырмалар, сұрақтар әртүрлі іс - әрекеттер арқылы жүзеге асады. Бұл үдерісте, әсіресе, пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық тапсырмалардың орны ерекше. Проблемалық оқытуға негізделген шығармашылық тапсырмалардың ең басты белгілерінің бірі – оқушылардың белсенді дербес ізденісі, өзіндік, шығармашылық ойлауы арқылы проблемалық ситуацияны шешулерінде. Проблеманы шешу барысында адам жаңа, беймәлім нәрсені табады. Беймәлім нәрсені бұрыннан білетіндерімен үйлестіру арқылы алдындағы проблеманы шешеді [4].

Проблемалық оқытудың тиімділігі де сол – ол оқушының өзінің дербес іс - әрекеті арқылы проблеманы шешуі, сол жолдағы ізденісі, шығармашылық өнімге қол жеткізуі. Бұл жерде проблема қайдан, қалай пайда болады деген сұрақ туындайды. Проблемалық оқыту технологиясымен ұзақ жылдар айналысқан М. Махмутов оның оқытылатын тақырып, көркем туындының өзінде, автордың идеялық нысанасының негізінде жататынын айтады. Проблемалық оқыту арқылы өнімді, тиімді нәтижеге қол жеткізу үшін мұғалім тарапынан проблеманы дәл, нақты қоя білудің де маңызы зор.

Оқушылар проблеманы шешуде қиындыққа кезіксе, мұғалім оларды жетелеп, түрлі әдіс - тәсілдер ұсынады. Технология оқушы – субъектінің дербес еңбегін талап еткенмен, мұғалімнің басшылығын, ақыл - кеңесі, яғни «режиссердің таяғын» мүлде жоққа шығармайды. Проблемалық оқытуда сол «таяқтың» маңызы зор болып келеді.

Проблемалық оқытудағы оқушының шығармашылық іс - әрекетін былай тұжырымдауға болады:

- оқуматериалыныңмазмұнынталдау, саралау;

- проблеманыашу, өнімжасау;

- шығармашылықеңбеккеқолжеткізу;

- қорытындыжасау;

- өзіне - өзі баға беру;

- бағанысаралау.

Проблемалық оқытуға негізделген шығармашылық тапсырмалардың дәстүрлі оқытудағы тапсырмалардан еңбасты айырмашылығы ғалымдардың еңбегі несүйене отырып, жіктейміз [5].

Қорытындылай келсек, проблемалық оқытуға негізделген тапсырмалардың қай түрі болмасын оқушылардың шығармашылық іс - әрекетін талап етеді, ол тапсырмалардың барлығы оқушылардың шығармашылық қабілетін, дарынын дамытуға бағытталады.
ӘДЕБИЕТ

1. 
   Назарбаев Н. Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ съезі. «Егемен Қазақстан» 13 қазан 2004.
   
2. 
   Матюшкин А.М. Активные проблемы психологии высшей школы. М., 1977.
   
3. 
   Матюшкин А.М. Проблемы развития профессионально - теоретического мышления. М., 1980.
   
4. 
   Қараев Ж., Қуанбаев Б. «Жетірілдірілген педагогикалық жүйені жобалаудың дидактикалық шарттары» «Ізденіс» №12004.
   
5. 
   Мырзабаев А. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенді оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Алматы, 2005 ж.
   

В связи с этим, особую значимость приобретает разработка индивидуальных образовательных маршрутов студентов, как основания для дальнейшей самореализации, самоактуализации в личностном и профессиональном плане.

Индивидуальный образовательный маршрут студента - это проектируемый на основе собственного субъектного опыта, совместно с эдвайзером, поэтапный план (учебной, научной, ценностно - ориентировочной и др.) деятельности, реализуемый с учетом выборности (учебных дисциплин и преподавателей), академической мобильности, разрабатываемый на основе индивидуальных, профессиональных запросов личности, способствующий развитию ее субъектной позиции, самоактуализации и самореализации [5].

При проектировании индивидуального маршрута обучения во главу угла ставится ориентация на выбор определенной траектории продвижения в профессиональной подготовке. Технология формирования индивидуального маршрута обучения - это совместная деятельность преподавателя и студента, направленная на создание и реализацию в учебном процессе индивидуальных маршрутов академической деятельности, позволяющих отслеживать личностные и профессиональные достижения студента в процессе освоения им образовательной программы. Технология формирования маршрута предполагает активную деятельность эдвайзера, студента,преподавателя – тьютора. Студент должен принимать ответственность за свое учение, постоянно находя новые стимулы к деятельности, проявляя заинтересованность в обучении, в его результатах, развивать способности к самоорганизации и самообразованию. Для успешного формирования и реализации образовательного маршрута на начальном этапе необходимо установить цель обучения на основе индивидуальных потребностей студента. Это можно осуществить через различные формы взаимодействия эдвайзера и студента, обеспечивающие определенную мотивацию для проектирования образовательного маршрута.

Эффективность разработки индивидуального образовательного маршрута обуславливается рядом условий:

- осознанием всеми участниками педагогического процесса необходимости и значимости индивидуального образовательного маршрута как одного из способов самоопределения, самореализации;

- осуществлением психолого - педагогического сопровождения и информационной поддержки процесса разработки индивидуального образовательного маршрута обучающимися;

- активным включением обучающихся в деятельность по созданию индивидуального образовательного маршрута.

Схематично изобразить модельформирования индивидуального маршрута обученияможно следующим образом (Рисунок 1):

Примечание: Составлено автором

1. 
   обладающего базовыми знаниями в области естественнонаучных (социальных, гуманитарных, экономических) дисциплин, т.е. высокообразованную личность с широким кругозором и культурой мышления;
   
2. 
   обладающего навыками обращения с современной техникой, умеющего использовать информационные технологии в сфере профессиональной деятельности;
   
3. 
   владеющего навыками приобретения новых знаний, необходимых для повседневной профессиональной деятельности;
   
4. 
   знающий социально - этические ценности, основанные на общественном мнении, традициях, обычаях, общественных нормах и ориентирующийся на них в своей профессиональной деятельности;
   
5. 
   знающий и соблюдающий нормы деловой этики, владеющий этическими и правовыми нормами поведения;
   
6. 
   знающий традиции и культуру народов Казахстана;
   
7. 
   толерантный к традициям, культуре других народов мира;
   
8. 
   знающий основы правовой системы и законодательства Казахстана;
   
9. 
   знающий тенденции социального развития общества;
   
10. 
    умеющийадекватно ориентироваться в различных социальных ситуациях;
    
11. 
    способный работать в команде, корректно отстаивать свою точку зрения, предлагать новые решения;
    
12. 
    умеющий находить компромиссы, соотносить свое мнение с мнением коллектива;
    
13. 
    стремящийся к профессиональному и личностному росту;
    
14. 
    обладающий основами экономических знаний, иметь научные представления о менеджменте, маркетинге, финансах и т.п.;
    
15. 
    понимающий цели и методы государственного регулирования экономики, роль государственного сектора в экономике;
    
16. 
    умеющий ориентироваться в современных информационных потоках и адаптироваться к динамично меняющимся явлениям и процессам в мировой экономике;
    
17. 
    гибкий и мобильный в различных условиях и ситуациях, связанных с профессиональной деятельностью;
    
18. 
    владеющий навыками принятия решений экономического и организационного характера в условиях неопределенности и риска;
    
19. 
    обладающий специальными компетенциями, которые разрабатываются по каждой специальности на основе профессиональных стандартов с учетом требований работодателей и социального запроса общества [2].
    

1. 
   знать системы физической культуры, социальные, педагогические системы;
   
2. 
   знать основу спортивной тренировки, особенности детского организма, физиологию физической нагрузки;
   
3. 
   знать оздоровительные системы физического воспитания и их влияние на укрепление здоровья и на профилактику профессиональных заболеваний и вредных привычек;принципы и закономерности воспитания и совершенствования физических качеств; способы контроля и оценки физического развития и физической подготовленности;
   
4. 
   знать методики самостоятельных занятий физической культурой, особенности использования средств физической культуры для оптимизации работоспособности, правила и способы планирования индивидуальных занятий различной целевой направленности;
   

5. 
   уметь самостоятельно организовать и проводить педагогическую деятельность, планировать и проводить занятия по физической культуре, физкультурно - оздоровительную работу, проводить спортивные праздники, осуществлять организацию судейства соревнований;
   
6. 
   быть способным совершенствоваться в базовых видах спорта и сохранять спортивное долголетие, достигать высоких спортивных результатов;
   
7. 
   уметь привить умения и навыки организации педагогического труда, в том числе, организации работы по физкультуре общеобразовательных школ, ДЮСШ и СДЮШОР, спортивно - массовых мероприятий, исследовательской работы: педагогического и медико - биологического контролей;
   
8. 
   быть способным применять дозированные физические нагрузки на различном контингенте занимающихся (умеет выделять основные характеристик нагрузки, дозировать физическую нагрузку с учетом возрастных и психофизиологических особенностей занимающихся);
   
9. 
   обладать знаниями и практическими навыками по отбору и подготовке юных спортсменов;
   
10. 
    быть способным применять технологии профессиональной деятельности педагога по физической культуре на основе специфики избранного вида спорта (плавание, легкая атлетика, лыжи и т.д.);
    
11. 
    быть способным и готовым применять на практике современные способы и формы организации различных видов физкультурно - оздоровительной деятельности;
    
12. 
    быть способным и готовым применять методики психологического воздействия на личность для достижения поставленных задач;
    
13. 
    уметь использовать различные методики и средства ведения и пропаганды здорового образа жизни;
    
14. 
    знать требования охраны труда и техники безопасности [3].
    

Так, выделены условия [Морозова Д.А.] эффективного функционирования системы индивидуализации учебной деятельности студента при современных требованиях к реализации кредитной технологии обучения, особенностей процесса индивидуализации учебной деятельности в вузе: