Омская гуманитарная академия

1. 
   Байжұманов М.Қ., Жапсарбаева Л.Қ. Информатика. Астана - 2004.
   
2. 
   Байшоланова Қ.С. Ақпараттық жүйелер теориясы. Алматы - 2002.
   
3. 
   Балпанов Е.Қ., Бөрібаев Б. Информатикадан 30 сабақ. Алматы - 1999.
   
4. 
   Балпанов Е.Қ., Бөрібаев Б., Мадиярова Г. Жаңа ақпараттық технологиялар. Алматы - 2000.
   

Жаңа педагогикалық технологиялар педагогика ғылымының жаңа саласы. Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай жасайды. Инновацияны «жаңалық», «жаңа әдіс», «өзгеріс», «әдістеме», «жаңашылдық», ал инновациялық үрдісті «жаңа әдістеме құралы» деп атауға болады. Қоғамның дарында адамдарға деген қажетін қанағаттандары талабы оқыту, білім беру жүйесінің алдына баланың жеке қабілеті мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық тұлға қалыптастыру міндетін қойып отыр.

Инновациялық іс - әрекетті зерттеген ғалымдардың пікірлерін бір жүйеге келтіре отырып, біз мынадай қорытыңдыға келдік. Инновациялық іс - әрекет дегеніміз, мұғалімнің жаңашыл идеяларды, жаңашыл әдіс - тәсілдерді оқу - тәрбие үрдісіне өз кәсіби тәжірибесіне, мектеп жағдайына, балалардың білім дәрежесінде байланысты енгізуін айтамыз.

Инновациялық іс - әрекет жүзеге асыру іс - әрекетінің реті - жаңа білім беру бағдарламаларынан, әдіс - тәсілдерімен танысып, талдау;

* оларды өз жұмысында қолдану туралы шешім қабылдау;

* жаңашыл әдіс - тәсілдерді өз еңбегінде қолдану мақсаттарын белгілеу;

* эксперименталды жұмыстың кезендерін жоспарлау;

* болашақ қиыншылықтарды болжау;

* жаңашыл әдіс - тәсілдерді, идеяларды педагогикалық үрдіске енгізу; инновациялық іс - әрекеттің нәтижесін қорытыңдылап, бағалау, талдау.

Бұл ғалымдардың еңбектерінде іскерліктің екі үлкен тобы жіктеліп көрсетілген: операциялық және жеке бас. Бірінші топ білім беру үрдісіне жататын болса, екінші балалармен, ата - аналармен, мектеп оқушысымен нәтижелі қарым – қатынас құруға қажетті әлеуметтің және жеке бас іскерліктері жатады. И.Ф. Исаева, И.М. Шиянова, А.М. Мищенконың [1] зерттеулерінде инновациялық іс - әрекетті құрылымында іс - әрекет сонымен қатар, жаңашылдықты іздеп шешуге дайын болу қасиетімен де тығыз байланысты. Ал іс - әрекеттің «негізгі құрастырушы» ретінде Б.Ф. Ломов мыналарды бөліп көрсетеді: мотивті, мақсатты, жоспарлауды, күнделікті мағлұматты, өңдеуді, оперативті бейнелеуді, шешім қабылдауды, іс - әрекеттерді, қорытындыны тексеру және әрекеттерді түзету.

Жалпы іс - әрекеттің осы құралы мұғалімдердің инновациялық іс - әрекетіне тән. Мұғалімнің инновациялық іс - әрекеттінің диагностикасында ескерілетін бірнеше ережелер қатары бар:

1. Өз қызыметін және әріптестерінің қызметін оның жоғарыда сөз болғандай тиімділігін бірізді талаптар бойынша жан - жақты бағалауға үйрету.

2. Ұжымдық істі ұжымдық талдау жасауға, өз жұмысының өзіндік талдауына үйрету маңызды.

3. Өзінің кәсіби қасиеттерін өзіндік бағалау мен өзіндік тануға көшу, өзіне және басқаға талап қоя білуге үйрету.

4. Мұғалімдердің инновациялық қызметін бағалауға белгілеріне сүйеніп, педагогикалық қызметті сараптау бағалауға тарту.

Инновациялық педагогикалық іс - әрекет белгілі оқытудың, тәрбие беру мен дамытудың стереотипіне қарама - қайшы, ол белгілі межеден шығып, жеке шығармашыл, өз бағытымен жұмыс істей алатын мұғалім қалыптастыруға бағытталады.

Шынында бұл мәселенің шешімі ұстаздың кәсіпкерлік шынайы іске асыруға тән сол бір ішкі объективті қайшылықты анықтаумен байланысты.

Педагогикалық жаңалық - жаңа идеялар, әдістер, технологиялар ғана емес, педагогикалық процесс элементтерінің бірлігінің немесе жеке элементтерінің білім беру мен тәрбиелеудегі белгілі міндеттерді тиімді шешу жолы.

Осыған байланысты педагогикадағы жаңалықтарды жасаушыларды ерекше атап өту қажет. Себебі, инновациялық дамудың негізгі түсініктерін ашу жаңалықтарды іске асырушы адамдарсыз мәнсіз болып табылады. Педагог - новатор нақты жаңалықты жүзеге асырушы сонымен бірге, жаңалықты жасаушы немесе үлгісін көрсетуші. Педагог - инноватор - субьект, үнемі инновацияны жасаушы, өз іс - әрекетін өзгертуге, жетілдіруге ұмтылушы. Инновациялық іс - әрекет субьектісінің басты мінездемесі - саналы түрде әрекет ете білу (өз қалауының субъективті мүмкіндіктерімен қоғамдық тәжірибеге енгізу негіздерін өз әрекетінде көрсете білуі).

Инновацияның даму заңдылықтары білім берудегі дәстүрлі көзқарастан бас тартудан пайда болады. Прогрессивті идеялардың көпшілігі педагогикалық инновацияны белгілі дәрежеде тереңдетіп, енгізе алады. Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің кеңейтілген құрылымын М.Ф. Харламов береді [2].

Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе генезисін әр кезеңдердің бірлігіне байланысты сипаттайды:

1 кезең - педагогикалық іскерлік (теориялық, практикалық даярлығы);

2 кезең - педагогикалық шеберлік (мұғалімнің гуманистік бағыты, педагогикалық қабілеттері, педагогикалық техникасы);

3 кезең - педагогикалық шығармашылық (оқу - тәрбие жұмысының тәсілінің түр өзгерісі, олардың модернизациясы);

4 кезең - новаторлық кезеңі (оқыту процесіндегі жаңа прогрессивті идеяларды ұсыну мен жүзеге асыру).

М.Ф. Харламов педагогикалық шығармашылық пен новаторлық түсініктерінің ерекшеліктерін саралап көрсетеді.

Инновацияның педагогика ғылымында дамуы, ғалымдардың айтуы бойынша, диалектикалық процесс. Оның дамуы басқа ғылымдармен тығыз байланыса отырып, мынандай өзгерістерге ұшырайды:

- кез - келген жаңалық, қоғамдық сұранысты өтегеннен кейін үйреншікті нәрсеге айналады;

- инновациялық процесс кезеңдеріне сәйкес инновациялық іс - әрекет;

- шығармашылық қабілет негізінде қаралатын репродуктивті, продуктивті қызметтердің диалектикалық бірлігі болып табылады;

- инновацияның дамуы бірқатар негізгі және қосалқы қарама - қайшылықтарды шешуге бағытталады.

Бұлардың біреуі әрі қарай тереңдетілуі, біреуі алынып тасталуы мүмкін жаңалықтарды іске асыруда инновация мәселесінінің жаңа қырлары ашылады да, инновация потенциалын жаңалықтарды енгізуде әр түрлі бағыттағы қажеттіліктерді толық қанағаттандырады.

Ғылыми талдаулар негізінде жасалған жалпы жаңалықтардың топтамасы төмендегідей:

- жаңалықтар:

а) мүлде жаңа, бұрыннан белгісіз педагогикалық идеялар мен әрекеттер;

ә) белгілі ортада көкейтесті мәселелерді шешетін, белгілі уақыт көлемінде білім беруді дамытатын, сыннан өткен, кеңейтілген немесе қайта өңделген идеялар мен әрекеттер;

б) қайта өңделген (реадаптацияланған) педагогикалық жаңалықтар, яғни өзгерген жағдайларда бұрыннан белгілі идеялар мен әрекеттерді қайталау;

- радикалды:

а) дәстүрлі бағдарларды жетілдіруші және дамытушы;

ә) оларды модификациялау;

б) жаңа бағыт ашушы;

- көлемді: жалпы, түбегейлі: білім беру жүйесін реформалау, жаңа білім стандартын енгізу; жаңа педагогикалық ашылымдар т.с.с., кіші, аз көлемді: жекелеген оқу орындарындағы өзгерістер, оқу пәндеріндегі мазмұндық немесе технологиялық өзгерістер, оқыту мен тәрбиелеудегі педагогикалық жаңалықтар;

- шығу тәсіліне байланысты және іске асу жолдары:

а) ұйымдастырылған арнайы жоспарланған, алдын - ала ойластырылған, мектеп немесе білім беру мекемесі ұсынған сыртқы ортадан келген жаңалықтар; ә) аяқ - асты пайда болған жаңалықтар, шығармашылықпен айналысушы ұстаздардың жұмысында пайда болған ішкі жаңалықтар;

- шығуы мен қолданылуы: білім беру мазмұнында (оқу бағдарламалары мен жоспарларындағы өзгерістер, жаңа оқу пәнін енгізу, кіріктірілген пәндер енгізу) оқу пәндері мазмұнындағы өзгерістер, оқыту әдістеріндегі және технологиялық жаңалықтар;

- мұғалімнің іс - әрекетінің тәсіліне байланысты: тәсілдері, техникасы, технологиясы (мысалы: сыныптан тыс жұмыстар) әдістемесі (мысалы: тәрбиелеу);

- ұйымдастыру түріне жеке жұмыстар,сабақты ұйымдастырудың жаңа түрлерінің жаңа кешені мен жүйесі.

Қазіргі жағдайда инновациялық процестер, жылдам басқару мәселесі педагогикалық инноватиканың құрылымында негізгі түйіні болып табылады.

Ғылыми білімнің саралануы, олардың үздіксіз дамуы білім беру мазмұнына көлемді практикалық және теориялық материалды қосуды талап етеді. Алайда, мектепте жоғары оқу орнында оқыту уақыты шектеулі болғандықтан, заман талабынан шығатын маманды дайындауға жеткілікті білімді саралауды таңдап алу мәселесі көтерілуде.

Инновациялық процестерді олардың дамуындағы тенденциялары мен қайшылықтарды аша отырып талдау қажет.

Инновациялық процестер - бүкіл әлемнің білім беру жүйесі дамуының негізгі және қажетті тенденцияларының бірі болып табылады.
ӘДЕБИЕТ

1. 
   Педагогика: Учебное пособие для студентов педагогических учебных заведений / В.А. Сластенин, И.Ф. Исаев, А.И. Мищенко, Е.Н. Шиянов. - 4 - е изд. - М.: Школьная Пресса, 2007. - 512 стр.
   
2. 
   Харламов Н. «Педагогика», М., 2003.
   

Постмодернизм - неше түрлі элементтерімен, мәдениетті толықтай дамытуымен ерекшеленетін күрделі, жаңа әдеби бағыт. 20 ғасырдың соңындағы "рух" әдебиеті мен әдебиет дәуірінің, дүниежүзілік соғыстың, ғылыми - техникалық революция және ақпараттық төңкерілістің "жарылысы" – постмодернизм.

И. Голованованың «История мировой литературы» атты кітабында постмодернизмге тән сипаттарды осылайша бөле қарайды:

• интермәтіндік;

• ұқсату және ұқсатылу (өзін - өзі), ирония жасау, мәдениеттің өткен элементтерін қайта ойластыруы;

• мәтіннің көп деңгейлілігі;

• ойынды қабылдау, оқырманның шығармашылық принципі;

• белгісіздік, культ түсініксіздіктері, қателері, рұқсаттамалары және монтаждау принципі;

• жанрлық және стилдік синкретизм (біріктіру, мәдени шығармашылықтың түрлі бөлінулері);

• жұртшылыққа жұмыс, "қос кодтау" құбылыс пайдалану [8].

Постмодернизм ХХ ғасырдың екінші жартысында қалыптасты. Оның дамуына Р. Барт, Ю. Кристева, Ж. Бодрийар, Ж. Деррида, М. Фуко, У. Эко. На практике эти идеи реализовывали А. Мердок, Дж. Фаулз, Дж. Барнс, М. Павич, И. Кальвино және т.б. ғалымдар өз септігін тигізген [7].

Классикалық әдебиетте «Дон Кихот», «1001 ночь», «Декамерон», «Кандид» секілді постмодернисттік авторлардың шығармаларында тәжірибелермен көрсетті. Ағылшын тіліндегі Лоренс Стерннің «Жизнь и мнения Тристана Шенди» (1759) романында постмодернизмнің тұңғыш сипаттары байқалды.

XIX ғасырда Байронның сатиралық шығармаларында (көбінесе «Дон Жуан»); Томас Карлейляның, Альфред Жарридің және оның патафизикасында; Льюис Кэроллдың ойынды тәжірибелерінде және Лотреамонның, Артюр Рембодың, Оскар Уайлдтың туындыларында байқалды. Олар әдебиетте тың ойлары мен өз жаңа идеяларымен көрінді.

XIX ғасырдың бас кезінен XX ғасырда шведттік Август Стриндберг, итальян Луиджи Пиранделло, неміс драматург мен теоретигі Бертольт Брехтттің еңбектерінде постмодернизмнің эстетикасы кеңінен көрініс тапты.

Суретші Макс Эрнст өз туындыларында романдардардың иллюстрациясы мен жарнамалық көрсетілімдерін қолданды. [9].

«Постмодерн», «постмодернизм» терминдері тек қазігі заманғы философия мен ғылымдар лексиконында ғана емес, сонымен қатар, жалпы мәдени лексиконда талайдан бері өте кең қолданысқа енген. Бұл терминнің пайда болған уақытынан бастап, дәл қазіргі күнге дейін «постмодерн» анықтамасы белгісіз күйінде қалып отыр. Олай болып қалуының себебін, өздерін «постмодернистерміз» деп атап жүрген ғалымдардың сұрақтың жауабын табуға бар күштерін салмайтындықтарымен түсіндіруге болады. «Постмодернистердің» өкілдері бұл терминнің мағынасын түсіндірмек түгілі, оны «сәтсіз журналистикалық термин», ешнәрсені түсіндірмейтін «абрака - дабра» деп қарап, оны қабылдаудан мүлде бас тартады.

«Постмодерн» (фр. «postmoderne», англ. «postmodern») орыс тіліне аударған кезде сөзбе - сөз «постсовременный», «послесовременный» дегенді білдіреді. Бұл аударма термин бізді қосымша қиындыққа әкеліп соқтырады. Біріншіден, орыс тілді термин «постсовремменность» құлаққа жағымсыз естіледі және тіпті ғылыми тілдің маңына да жақындай алмайды. Екіншіден, «постмодерн», одан да кең таралған ұғым «постмодернизм» жалпыға бірдей кең көлемде таралып, соның ішінде орыс тілінің өзінде де мойындалған. Бұл екі терминнің «постсовремменность» ұғымынан тыс өзіндік мән - мағынасы бар [8].

Әр ұлттың әдебиетінде көркемдік әдіс, бағыттар, ағымдар әр кезеңде әр түрлі жағдайда өзгеше қалыппен пайда болып, дами бастайды. Қайсыбір әдіс, бағыттар басқа топыраққа тамыр жібермей жатады. Ол орта табиғатына байланысты. Ал, қазіргі постмодернизмнің қазақ әдебиетіндегі көріністері тұтас бағыт деңгейіне көтерілмеген, олар өзара ара - жігін де ашып дараланбағандықтан, бүгінгі күн бедерінде көркем - әдеби ағым ретінде өмір сүруде. Бірақ, біз бұл үдерісті жылдамдатуға да, кідіртуге де құқылы емеспіз. Постмодернизм қазақ топырағына кенжелеу келіп жатқан әдеби ағым болса да бұл жөнінде ақындардың да, ақын шығармашылығын зерделей қарайтын ғалымдардың да өзіндік пікірі бар.

Филология ғылымдарының докторы, академик С. Қасқабасов постмодернизм туралы өз ойын былайша білдіреді: «Шынтуайтына келгенде модернизм дегеннің өзі – жаңа деген сөз. Постмодернизм – өндірісі қатты дамыған постиндустриялы елдерде кең таралған. Өйткені, олар бұрынғы классикалық әдебиеттен қол үзіп кеткен. Біз болсақ, классикалық реализмнен, классикалық әдебиеттен қол үзгеміз жоқ. Одан қол үзе алмайтын себебіміз, бізде әлі постиндустриялық қоғам құрылған жоқ. Ол үшін өндіріс өте мықты дамып, капитализмнің ең биік шыңына жетіп, бүкіл өмірдің бәрі индустриялануы керек, қалалық ұлт болып қалыптасуымыз керек. Сосын бүкіл қалалық өмір мен далалық өмір араласып, құжынап жатуы тиіс. Бірақ біз оған жеткен жоқпыз. Сондықтан постиндустриялық қоғам болмай тұрып, постиндустриялық қоғамның өмірін суреттей алмаймыз. Алайда, постмодернистік тәсілді меңгеріп алған біздің кейбір қаламгерлердің ісі сыртқы көрініс қана. Кейіпкердің сандырақтауы, елес көруі, болмаса кейіпкердің басқа бір нәрсені ойлап, басқа бір әлемге шарлауы, осының бәрі шындап келгенде, өз әдебиетіміздің әсерінен шыққан нәрсе Постмодернизмнің сыртқы көрінісі қандай деген сауалға жауап беретін болсақ, ол – өмірдің бейнесінен алыстап кету, ойда жоқ нәрсені айту. Я болмаса, елес қуып, адамның екіге бөлінуі, екі ойлы болуы, сандырақтап бір нәрсені айту» [3].

Бір қарағанда, постмодернизм түрлі «измдердің» бір нұсқасы сияқты. Қолдан жасалған нәрсе сияқты көрінуі де мүмкін. Көкейімізде біздің әдебиет реалистік бағытта дамуы тиіс деген сауалдың да жатқаны жасырын емес. Бірақ, өмірдің өзін суреттейтін әдебиет реалистік болумен қатар, сондай - ақ адамның қиялын да суреттеуі керек. Өмірде жоқ нәрсені көрсетумен де әдебиет – өнер.

Басты проблема постмодернизмнің мәні туралы нақты түсініктің болмауы, әрі айқын, әрі адамды баурап алатын, теледидардан, кинода жиі естілетін, журналдарда, көркем әдебиеттерде кездесіп қалатын осы сөздің тасасында нендей мағына жатыр деген сауалдардың туындауында. Көптеген осы терминді қолданып жүргендер оның мәнісін түсіндіріп бере алар ма екен, түсіндіре алған күннің өзінде олардың әрқайсысы осы ұғымның мағынасын өздеріне лайықтап түсіндіруге тырысады. Мынандай парадоксалдық жағдай туындайды, «постмодернизм деп жазып, іліп қойған плакаттың астында спектакльдер қойып, өлеңдер жазуға ғана болмайды, сондай - ақ құймақ пісіруге, әлем - жәлем киінуге, сүйісуге және керісуге, сонымен қатар әлемдік мәдениеттің қойнауынан кез келген өзіңе ұнаған авторды алып пір тұтуыңа болады» [1].

М. Эпштейннің ойынша, постмодерн – модерннен кейін немесе модернизмнен соң пайда болады. «Пост сөзінің екі мағынасы бар: бірі - «постмодернділік» («модернмен қатар») - біздің ұзақ уақытымыз, екіншісі «постмодернизм» («модернизммен» қатар) сол кезеңге кіру. Егер модернизммен постмодернизмді алып қарасақ, екеуі айна іспеттес болып келеді, ал постмодернизм постмодерннің бір бөлшегі» М. Эпштейннің сенімі бойынша, біз постмодерн мен постмодернизмнің арасында тұрмыз. - делінген «Модернизм Батыста 1960 жылдарға дейін созылса, Ресейде одан да ерте 1920 жылдары постмодернизмге, коммуникациялы формацияға орын беруі тегіннен тегін емес» дейді М. Эпштейн [1].

«Қазіргі қазақ поэзиясына бұлқыныс, сілкініс керек. Поэзиямызды неғұрлым тезірек модернизациялауымыз керек. Қазақ поэзиясы, әсіресе, жас ақындарымыз әлемдік поэзияға жіті көзбен қарап, ескіні есте сақтауға қалдырып, модернизм жолына түсуі керек, жастар жаңаша жазуға ұмтылуы жөн. Бұл қолдан келмейтін нәрсе емес. Өзімізде бәрі бар. Сол бар нәрсені іске қосу керек. Поэзиямызды модернизациялағанда есте болатын ең маңызды проблема, жаппай науқаншылыққа жол бермей, өзіміздің ұлттық дәстүрімізді, әсіресе өлеңдегі ұлттық ерекшелігімізді, ұлттық ұғымымызды, ұлттық философиямызды берік ұстануымыз парыз. Жаңа өлеңдегі жаңа формаға, жаңа өлшемге, жаңа логикаға әр ақынөзінше бірте - бірте көшкені дұрыс болмақ. Әлем елдері поэзияның жаңа бағытына көшіп алса да, біздің қазақ поэзиясы ескі әләулаймен әлі келе жатыр.Біз әлі төрт жолы бір шумақтан тұратын ескі өлең құрылысынан шыға алған жоқпыз», [4]. - дейді ғалым Әубәкір Нілібаев.

Ал, ағымның негізгі сипаттары қандай деген сауалдың да жиі мазалайтыны рас. Мұның бәрі қазақ әдебиетінде де постмодернистік бағыттағы өкілдердің бар екенін, осы бағытта да біраз ізденістер мен сынақтар жасалынып жатқанын және олардың бәрі саналы түрде емес, шығарманың ішкі көркемдік тұтастығынан туындап, ішкі үндестігінен, табиғи заңдылығынан шығып отырғанын да көрсетеді. Демек, қазіргі өлеңтанудағы көрініп отырған жанрлық өзгерістерге шығарма көркемдігін әр түрлі тропалар жүйесімен тұтастырып тұрған сипатты тануға болады.

Қазаққа өлең, өлеңге ақын көптік етпейді. лардың дені Т. Әбдікәкімұлы, Е. Раушан, С. Ақсұңқарұлы сияқты арнайы саналы түрде эксперимент жасап, постмодернистік стиль қалыптастыруға, соған лайықты сөз құрап, ойлау жүйесін жасауға талпынған таланттардың өзіндік табиғи талантынан, суреткерлік шеберліктерінен, көркемдік бейнелеу құралдарын шебер ойната білуінен туындап жатқан даралық сипат екенін ескерген жөн. Бүгінгі поэзиямызда Маралтай Райымбекұлы, Ақберен Елгезек, Ерлан Жүніс, Ұларбек Нұрғалым, Ырысбек Дәбей, Азамат Тасқараұлы сияқты ізденіс үстіндегі бір топ ақын сол бір соны соқпақтарға түрен салғысы келетіндігімен қуантады. Өзін - өзі тануға ұмтылыс жасап жатқан ақындарымыздың түрлі ізденіске баруының астарына үңіліп көрейік.

«Қазіргі қазақ ақындарынан постмодерндік ағымына алғаш қалам тартқан – Тыныштықбек Әбдікәкімұлы. Оған өлең құрылымы мен поэтикалық жүйе, өзіне ғана ұқсас ойлау жүйесі куәгер. «Ақпан прозасы»:

Алтын тәжді күн – анау,

Қызыл түкті құлағы неткен ұзын.

Жердің милығына дейін,

Судың құйрығына дейін жеткені шын!?

Күміс тонды Ақпан – мынау,

Ақ тырнақты аязымен алып түсердей

бет терісін!

Алаштың несін айтасың,

Ата тілі отыз тіске қамаулы,

Ата Мекені обалсыздарға тонаулы.

Шүлдірлек көкпегі үшін,

Нан табу мектебі үшін,

Оқалы шекпен үшін,

Қыңсыған көк итке айналдырды, тәңірлік

Көк Бөрісін... [5, 23]. – дейді ақын.

Қасқырдың анасы – табиғат. Ол – біздің арғы бастауға қатысты ырықсыздық деңгейіндегі тұрақты сағынышымыз. Бөрі – біздің тотеміміз. Адамның ой астарында осындай ежелден таныс нысандарға кезіккенде барынша жігерлі кейіп алуға ұмтылады.

Зерттеуші А. Ісмақова өзінің бір зерттеу мақаласында американдық әдебиеттанушы Ихаб Хасанның постмодернизмнің белгісіздік үзіп алынған сынды қасиеттерін санамалағанын айтады. Бәріне күдікпен қарау – әлемді танудың кілті іспеттес. Маңаймыздағының бәрі жалған, әрбір өтірік өзінің уысында шындықтың өзінде бір тамшы болса да у бар деп санайды бүгінгі постмодернистік авторлар» [6].

Демек, қазіргі қазақ поэзиясында постмодернизмнің беталысы бар. Постмодернистік ағым арнасына кеп түскен қаламгерлеріміз бүгінгі күннің ғана авторлары болғандықтан да, олардың аяқ алысы немен тынады, әдебиетке не береді, дұрыс па, бұрыс па, оқырман қалай қабылдайды - келешек үлесіндегі дүние деп білеміз. Әзірге әдеби құбылыс ретінде қабылдауымыз керек.

Жалпы әдебиетті біржақты түсінбеуіміз керек. Өмірдің өзін суреттейтін әдебиет реалистік болумен қатар, сондай - ақ адамның қиялын да суреттеуі керек. Өмірде жоқ нәрсе көрсетумен де әдебиет – өнер. Егер де біз тек қана өмірді алайық десек, онда большевиктер идеологиясы сияқты біржақты болып кетеді. Онда реализмді тым қарапайым түсінеміз. Мысалы, Шыңғыс Айтматовтың «Ақ кемесіндегі» баланың ойлары арқылы бұрынғы замандағы ру басының суреті, ең аяғында бала қиялының ащы өмірмен түйіскенде, бұл өмірден су астына кетпек болуы адам зердесінен ғана туатын нәрсе.

Ағылшын тіліндегі «post» сөзінің уақыт жаңалығына емес, сапаға қаратылғанын ескерсек постмодернизм деген атаудың өзі жаңа әдеби қозғалыс. Кез келген дәстүрдің басы жаңашылдықтан басталатыны сияқты, жаңашылдықтың да келе - келе дәстүрге айналуы мүмкін. Уақыт – таразы, кез - келген жаңашылдық дәстүрге айнала бермеуі де шарт, өткінші құбылыс болып қалуы да шындық. Бұл жерде айтпағымыз, постмодернизм дегеніміз не, қандай құбылыс, бұл ұғымға деген көзқарасымыз дәл ме, біржақты ма? Ғылыми ой, салмақты тұжырым жасай алып жатырмыз ба? Тек бір нәрсе анық, ол - келер күннің еншісінде осы мәселеге қатысты талай құнды зерттеулердің болмағы.

1. 
   Вайнштейн О.Б. «Постмодернизм история или язык». №3 - 7, Москва, 1993.
   
2. 
   «Постмодернизм және мәдениет» Он томдық. Алматы, 2006 ж.
   
3. 
   «Қазақ әдебиеті», №13, 10 сәуір, 2009 ж.
   
4. 
   «Жас қазақ» газеті, №13, 20 тамыз, 2010 ж.
   
5. 
   Т. Әбдікәкімұлы. «Ақшам хаттары», Алматы: Жалын, 1999 - 130 б.
   
6. 
   А. Ісмақова. «Қазақ әдебиеті», 11 ақпан, 2010 ж.
   
7. 
   http://webkonspect.com/ сайты
   
8. 
   http://postmodern.in.ua/ сайты
   
9. 
   Барт Р. Нулевая степень письма // Семиотика. - М.: Радуга, 1983.
   
10. 
    Барт Р. Удовольствие от текста // Избранные работы: Семиотика. Поэтика. - М.: Прогресс, 1989.
    

- Renewable energy resource does not depend on the world's fuel markets;

- The absence of harmful substances and greenhouse gases into the atmosphere;

- Development of the global wind power market;

- Competitive cost of electricity, which is independent of the cost of fuel;

- Short terms of wind power plants construction;

- Reducing the cost of electricity in decentralized electricity supply remote consumers;

Wind power supports socio - economic development, energy security and reduces the economy's dependence on the world's energy markets. North - Kazakhstan region refers to a number of places in the Republic of Kazakhstan, which are promising for the development of wind energy. It is characterized by active wind activity and the presence of free space, allowing to develop the capacity of wind power. The highest wind speed falls in winter. At this time, the winds have a distinct south - west direction with an average speed of about 5,5 m / s. During the summer, the winds are slightly below the average rate of winter - about 4 m / s, with a predominance of north - western direction. The average annual wind speed in the North - Kazakhstan region ranges from 4 to 5,5 m / s at a height of 10 - 12 m. For the construction of the wind farm it was selected the area near the substation "Kyzyltu" located in the village of Kishkenekol, Ualihanov district. The area was chosen for two reasons: the highest average wind speed for the standard deviation (6,5 m / s) and the availability of suitable power substation. The selected area is almost flat in all directions around. Nearby is the village of Kishkenekol which has no high residential and industrial buildings. Further expansion of the settlement is not expected in the near future. When choosing a wind power installation (wind turbine) the company "Elektroveter", which is situated in the town of Safonovo (Russia), offers the following recommendations:

1) The use of wind power is economically advantageous when average wind speed is more than 5 m / s, or in the absence of electricity or irregular supply of it.

2) There is no serial production of windmills in Russia and anywhere else in CIS. Today, there are about 10 real manufacturers and 10 - 20 who are trying or have tried early to produce windmills in the Russian Federation.

3) Foreign manufacturers of windmills can be eliminated at once, since their price is several times higher than the domestic.

4) A special time is given not only to power of windmills, but also by what wind speed this power can be obtained. Some sellers give inflated figures. To do this, do not be lazy to count the power, which is able to give a specific windmill with a rotor diameter, on a simple formula. This power depends almost only on the wind speed V and the screw diameter D, and all other factors - the number of blades, their weight, area, profile, the twist generator, bearings, etc. are minor and do not give a large error. The simplified calculation formula actually gives "wind power, depending on the wind speed and propeller diameter with an accuracy of ± 20% (depending on the efficiency of the rotor and the generator). + 20% - the perfect windmill, its price will increase by 2 - 3 times.

- rechargeable batteries;

- processing power and battery charging block;

- voltage transformer (inverter).

The study findings have been made to increase the profitability of WEC, the main focus of which is to reduce the cost of the equipment, as reserves to reduce other construction costs are relatively low, as well as conclusions on the need to develop a methodology for determining the cost - effectiveness of WEC, which takes into account environmental energy cleanliness and renewability of energy resource. One of the emerging trends in the wind industry today is the production of single blade windmills. Ltd company ’Elektroveter’ commercially deals with this trend in Russia and CIS countries. The uniqueness of these windmills is that they successfully compete in terms of price / quality with all Chinese manufacturers of three - blade windmills.
LITERATURE

1. 
   Kravchenya E.M. Labor protection and energy saving bases: textbook for students of pedagogical specialties of institutions providing higher education / Kravchenya E.M., Kozel R.N., Svirid I.P. 4th ed. - Minsk: TetraSistems, 2008. - 288 p.
   
2. 
   Chernoshtan T.N. Wind power: the path from the origin to the fantastically rapid increase production of clean energy // Elektrik. - 2008. - №1.
   
3. 
   Fundamentals of modern power: the Course of lectures for managers of energy companies. In two parts / Edited by corresponding member of RAS Ametistov E.V.
   
4. 
   Shefter I. Ya. The use of wind energy: studies. Textbook. M:. 1975 - 387 p.
   
5. 
   Bezverhny I.B. Windgenerators // Radioamator - elektrik. - 2008. - №3 - p. 20 - 23.
   

Ілияс Есенберлин жазушылық жолындағы басқа әріптестері тәрізді филологиялық мамандықтарды оқытатын, әдебиетті оқытатын институтта оқыған жоқ, 1940 жылы Қазақстан тау - кен институтын бітірісмен майданға аттанып, Ұлы Отан соғысына қатысты. Ауыр жараланып, елге қайтып келген соң бар ынта - жігерін сала еңбекке араласты. Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің аппаратында қызмет істеді, одан кейін Жамбыл атындағы филармонияның директоры, Қазақ мемлекеттік баспасында редактор, Қазақфильм киностудиясында сценарийлік редакция коллегиясына мүше болды, ақыры - «Жазушы» баспасының директоры, Қазақстан Жазушылар одағының екінші секретары [1]. Есенберлиннің ғұмырбаянына көз жүгіртсеңіз, оның саналы ғұмыры қаншалықты қарбалас болғанын көресіз. Оның қай уақытта жазуға мүмкіндігі болды? Бірақ, жазу керек еді. Есенберлин үшін жазушылықсыз өмір тұл еді. Тек шығармашылық қана оған бақыт әкелетін рухани мәнді асыл мұрат еді.

Мұқаметжан Қаратаев үлкен әріпті қазақ жазушысы Ілияс Есенберлин жөнінде «Қалың шашын күміс қырау шалған, сергек те өткір көзді адам отыз жыл болды, кешке, түнде, демалыс күндері жазып келеді. Көп уақыттан бері жақсы білетіндіктен мен оны, ең алдымен, ғаламат еңбек сүйгіштігі үшін, қатаң жұмыс тәртібі, еңбек мәдениеті үшін, бүкіл саналы өмірін нұрландырып тұрған сарқылмас творчестволық қуаты үшін сыйлаймын да, қадірлеймін» - деп ой тарқатады [1].

Ілияс Есенберлин алғашқыда жұртшылыққа ақын ретінде танылды. Өзі көзі тірісінде айтқандай, өлеңдер мен дастандар жазған. Оқушы кезінде қабырға газетіне өлеңдері жарияланып тұрған екен. Соғыстан жараланып келген соң инженер бола алмадым, денсаулығым жарамағандықтан, там - тұмдап шығармашылыққа ден қоя бастадым дейді. 1945 жылы «Сұлтан», «Айша» дастандары жарық көрді. Одан кейін «Адамгершілік туралы жыр» өлеңдер жинағы, «Большевик туралы поэма», «Біржан сал трагедиясы» дастандары оқырман қолына тиді. Алпысыншы жылдары ғана проза жанрына қалам тарта бастады: «Өзен жағасында» (1960), «Толқиды Есіл» (1965), орыс тілінде жазылған «Адам туралы ән» (1957) атты повестері жарияланды. «Айқас» (1966), «Қатерлі өткел» (1967), «Ғашықтар» (1968), «Қаһар» (1969), «Алмас қылыш», «Алтын құс» (1972), «Жанталас» (1973), «Көлеңкеңмен қорғай жүр» (1978) романдары, «Көшпенділер» трилогиясы (1976), «Маңғыстау майданы», «Аманат» (1978) романдары, «Алтын Орда» трилогиясы (1982, 1983), «Махаббат мейрамы», «Алыстағы аралдар» (1983), «Аққу құстың қуанышы» (1984) атты шығармалары жарық көрді.

Жазушы талантының бағын ашқан туындысы - «Айқас» романы. Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығын алған бұл туынды оның авторының жетістігі үстіне, қазақ кеңес әдебиеті тарихындағы белесті шығарма. Қазақстанның «Әдеби өмір шежіресінде» 1968 жылға қатысты Есенберлин үшін есте сақталатын екі дата бар, - дейді М. Қаратаев, - февраль - март айларында «Айқас» романы орыс тілінде жарияланды, ал 5 декабрьде бұл роман Абай атындағы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылды [1].

Қалың оқырман бұрын болып көрмеген құштарлықпен әдебиетке өзінің заңды талаптарын қойды. Тарихи роман - аса ауыр, аса жауапты жұмыс. Ілияс Есенберлин қиындықтан қаймыққан жоқ, аз ғана уақыт ішінде өзара сабақтас үш тарихи роман - трилогия берді. Ол «Алмас қылыш» (1971), «Жанталас» (1973), «Қаһар» (1969) романдарынан тұрады. Жанр жағынан трилогия - роман – хроника. Қазақ тарихының белді - белді үш кезеңін, жеке хандық яки тәуелсіз мемлекет дәрежесіне жетуі, Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама атты, Отан соғысы, Кенесары хан бастаған ұлт - азаттық көтерілісі оқиғаларын суреттегенде нақтылы күнтізбелік деректерге, шежіреге сүйенеді. Бұдан басқа халық эпосының тарихи шындыққа жақын беттері, ақын, жыраулардың өлеңдері, Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарих - и - Рашиди» мен Рашид - ад - Диннің, Джувейнидің, т.б. еңбектері, «Орыс шежірелерінің толық жинағы», екі жүзден аса дерек пайдаланылған [2].

Ұлттық тарихымыздың терең қойнауында қалған көп оқиғалардың елесі, өзгерген, бұрмаланған деректер, архив қазыналарын, оқылуы қиын қолжазбаларды, әр жерде жүйесіз шашылып жатқан материалдарды тауып, оқып, қорытып шығу үшін кеткен уақыт, жұмсалған қайрат, жасалған еңбектің өзі бір адамның ұзақ ғұмырына жетіп артылар шаруа [3].

«Шыңғысханның төрт ұлы болған. Жошы, Жағатай, Үгедей, Төле. Шыңғысхан өлгеннен кейін Қарақұрым тағына Үгедей отырады. Үгедейден кейін ұлы хан оның баласы Күйік болады. Күйіктен кейін...» [4]. Одан - анау, одан - мынау деп созатын шежіре стилі бойынша бұдан әрі білетініміз, - таққа Төленің үлкен баласы Мөңке отырады. Осылайша сатылай келіп ақыр аяғы «Алмас Қылыш» романының бас кейіпкерлерінің бірі Әбілқайырдың өмір тарихымен танысамыз. Әбілқайыр – Жошының бесінші ұлы Сайбаннан тараған Дәулет – Шайхы сұлтанның баласы.

Келтірілген мағлұматтар әрі тарихи хроникаға, әрі қазақ шежіресіне ұқсайды. Көркем прозамен ауылдас публицистика пішіні жиі ұшырасады. Ұлт тәуелсіздігі идеясын тарих материалына негіздеп ашық көтерген «Алмас қылыш», жалпы трилогия төңірегінде әрқилы әңгіме тууы тиіс еді, солай болды да. Осы кезеңдерде Есенберлин шығармаларын зерттеуге Г. Ломидзе, В. Оскоцкий, Р. Бердібаев, Х. Әдібаев, П. Косенко секілді әдебиетшілер қатысты. Филология ғылымдарының докторы Мырзабек Дүйсенов 1971 жылғы 19 қарашада «Қазақ әдебиеті» газетінде жарияланған мақаласында романға оң баға берді. Әрине қарсы болған сыншылар піікірлері де болды.

І. Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясы партиялық идеологияның қылышынан қан тамып тұрған уақытта дүниеге келген шығарма. Ол кезде мұндай шығарманы жазбақ тұрмақ қазақ халқының ертеректе өмір сүрген артында мол мұра қалдырған, елім деп еңіреген, ел үшін, жер үшін мерт болған батырларының, хандарының, шешендерінің атын атаудың өзі, олар жөнінде әңгіме қозғаудың өзі қиын еді, қауіпті еді. Керек болса, партиялық идеология қазақ халқының ғасырлар бойғы бай тарихын жылы жауып қойып, қазақ тарихы «Ұлы Октябрь революциясынан бастау алады» дегенге дейін барды. «Литературная газетаның» қос бетін алып жатқан «Против антиисторизма» атты А. Яковлев мақаласында: «Өткенді арман тұта бейнелеу, әсіресе әлеуметтік көзқарасы анық емес туынды, кімнің партиясы тәуір деген керексіз талас тудырады. Ал, олардың еңбегі асыра мақталады. Мұндай асыра бағалау Ақсақ Темір, Давид патша, Кенесары Қасымов қозғалысы жөніндегі шығармаларда байқалады. Мұндай дүниелердегі асыра бағалау ұлтшылдық тұлғалардың оянуына себебі болатындығын дәлелдеу аз» делінген еді [6]. М. Қаратаев, Ш. Елеукенов сияқты сыншылар А. Яковлев мақаласының уытын қайтару ды мақсат етті. Ал Ілияс Есенберлин осының бәрін біле тұрып қазақ халқының өткен тарихын бейнелейтін, тарихтан мол мағлұмат беретін бір кітап емес, бірнеше роман жазып, оқырманға ұсынуы жай ғана ерлік қана емес, талантты жазушының саяси жеңісі еді.

«Алмас қылыштың» арқауы – тарихи шолу, мазмұндау» деген сынға келсек, бұның дұрыс жері –роман – хроника жанрының ерекшелігінен хабар беретіндігінде. Бұрысы – деректерді жазғанда талдаусыз бітеу күйінде құр мазмұндаумен шектелді деуі. Тарихи деректер, документ, дата есімдердің молдығы трилогия авторын шығарманың жазылу формасын, жанрын кең ойластыруға мәжбүр еткен. Бірақ ол өткенді бір ғана боямуен суреттеуден қашып, күнгей мен көлеңкеден туатын шындықты іздеген. «Блокаданың» авторы А.Б. Чаковский: «Мен бәрінен де жанр жайлы аз ойладым. Кітапты жазу үстінде мені тарихтың айқын логикасы биледі. Ал, тарихи шындықты, өмірдің өзі сияқты жақсыны да жаманды да көтеріп жүретін шындықты ашу тарихи тақырыпқа баратын қаламгерге қымбат қасиет» [7] - десе, «Есенберлин де осылай айтуға хақы бар» - деген пікірлер де айтылып жатты. Есенберлин халқымыздың жүрегінде мәңгі ұялаған ақын, жыраулар – Асан Қайғы, Қотан, Қазтуған бейнелері арқылы ел, жер тағдыры, жөнінде отаншыл өр ойлар қозғайды. Түгелдей трилогиядағы көптеген кейіпкерлердің ішінен аяқталған тұлға ретінде Мәуке хан, Әбілхайыр хан, Орынбор губернаторы Неплюед, орыс генералы Тевкелев, тілмаш Құдабай, Нұралы сұлтан, Жәнібек тархан, т.б. тұлғалардың бейнесі есте қалады. Әсіресе, романтикалық Бұқар бейнесі мен реалистік Абылай бейнесінің бояулары бір - біріне кірігіп, бірін - бірі ашып, шығарма шырайын айрықша кіргізеді. Әйелдер жайлы айту ерекше қажет. Жазушы назары негізінен белгілі ақсүйек әйелдерге түскен. І. Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясына сіңірген еңбегі ақталды. Орыс тіліне аударылған соң, Одақ оқырманының жылы лебізіне ие болды. Трилогия жаңа нарық заманында қайта басылып, оқушысын тапты. Үш романды да қазақ тілінен орысшаға аударған Морис Симашко ұлттық колоритті сақтай отырып, қазақ тілінің сөйлем құрылысын, идиомын түсінетін, бейнелілігі мен шешендігін сезінетін еңбекқор шеберлік көрсеткен. «Бұл мәселеде романдарын Юрий Казаков аударған Нұрпейісов сияқты Есенберлиннің де жолы болды» - деп жазады М. Қаратаев.

Қазақ халқына көмескіленіп бара жатқан өткен тарихын қайтарып берген, «там - тұмдап ден қоя бастаған» шығармашылығы бүгінде том - томдап әлемдік шедеврге айналған қаламгердің есімін еріксіз тарихпен байланыстырасың. Абзал жазушының мол шығармашылық мұрасы - ұрпаққа үлгі, өнеге. Тарихи еңбектері мәңгі жасайтын, өміршең құндылық.

1. 
   М. Қаратаев. «Революция рухымен» «Жазушы» баспасы. Алматы - 1978 ж.
   
2. 
   Қазақ әдебиетінің тарихы. 9 - том. Алматы, 2005 ж.
   
3. 
   Ілияс Есенберлин. Он томдық шығармалар жинағы. «Жазушы» баспасы. Алматы - 1988 ж.
   
4. 
   Ілияс Есенберлин. Тарихи трилогия. Алмас қылыш, 1 - кітап. 1976 ж.
   
5. 
   «Социалистік Қазақстан» газеті, 1972, 16 сәуір.
   
6. 
   А. Яковлев. «Литературная газета». «Против антиисторизма», 1972, 15 ноября.
   
7. 
   «Вечерняя Москва» гезеті, 1974 жыл 3 желтоқсан.
   

В своей статье Д.В. Лепешев «Социализационная траектория подростка в условиях развивающей среды» говорит о том, что в современном научном сообществе приоритетными в исследовательских темах являются социальные проблемы детей. Несомненно, регулярный контроль за воздействием экономических и политических изменений на положение детей необходим. Но не менее важным представляется изучение сознания этой возрастной группы и её социализационных процессов направленных на социализационную траекторию личности. Ребенок продолжает выступать во многих исследованиях как объект воспитательного процесса в семье или в школе. В отношении подростков доминирующей темой является их девиантное поведение, а состояние их сознания, образ жизни и истоки негативного поведения становятся предметом исследований крайне редко. Как показывают исследования последующих лет, особенностью данной социально – демографической группы является динамичность изменения сознания. Подростки меняются быстрее, чем наши представления о них [1].

Стало насущной задачей дать объяснение причинам, условиям и факторам, детерминирующим это социальное явление. Его рассмотрение предполагает поиск ответов на ряд фундаментальных вопросов, среди которых вопросы о сущности категории «норма» (социальная норма) и об отклонениях от нее. В функционирующем и устойчиво развивающемся обществе ответ на этот вопрос более или менее ясен.

Социальная норма является необходимым и относительно устойчивым элементом социальной практики, который выполняет роль инструмента социального регулирования и контроля. «Социальная норма, - отмечает Я.И. Гилинский, - определяет исторически сложившийся в конкретном обществе предел, меру, интервал допустимого (дозволенного или обязательного) поведения, деятельности людей, социальных групп, социальных организаций» [2].

В литературе под девиантным (лат. Deviatio - уклонение) поведением понимается:

1. 
   Поступок, действия человека, не соответствующие официально установленным или фактически сложившимся в данном обществе нормам, "будь то нормы психического здоровья, права, культуры или морали".
   
2. 
   Социальное явление, выраженное в массовых формах человеческой деятельности, не соответствующих официально установленным или фактически сложившимся в данном обществе нормам.
   

Во втором значении – является предметом социологии и социальной педагогики.

Если девиантное поведение стало ассоциироваться со многими негативными проявлениями (симптомом "болезни" с точки зрения медицины, "незаконным" в соответствии с правовыми нормами), то возникла даже тенденция считать его "ненормальным". Следует подчеркнуть, что девиации как мутации в живой природе являются всеобщей формой, способом изменчивости, следовательно, жизнедеятельности и развития любой системы. Поскольку функционирование социальных систем неразрывно связано с человеческой жизнедеятельностью, в которой социальные изменения реализуются также путем девиантного поведения, отклонения в поведении естественны и необходимы. Они служат расширению индивидуального опыта.

Возникающее на основе этого разнообразие в психофизическом, социокультурном, духовно - нравственном состоянии людей и их поведении является условием совершенствования общества, осуществления социального развития.

Е.В. Змановская отметила, что девиантное поведение - понятие социально - психологическое, так как обозначает отклонение от принятых в данном конкретно - историческом обществе норм межличностных взаимоотношений: действий, поступков и высказываний, совершаемых в рамках психического здоровья [3].

Тип нарушений поведения у подростков может быть самым разнообразным. Как правило они выражаются в противоправных действиях, игнорировании существующих требований и порядков, пьянстве, бродяжничестве, сексуальной распущенности, суицидальных тенденциях.

Исследователи Г.Н. Кудашов, В.И. Загвязинский, М.П. Зайцев, О.А. Селиванова, Ю.П. Строков разводят понятия "отклоняющееся поведение" и "девиантное поведение", указывая, что формы и уровни отклоняющегося поведения могут быть выделены с различных позиций [4].

С позиции общества,например, по степени тяжести: девиантное, асоциальное, делинквентное поведение.

Девиантное поведение не соответствует общепринятым нормам. Норма может носить культурный, ситуационный, профессиональный, возрастной и иной характер. Следовательно, факт отклонения в поведении зависит от культурных, территориальных и других особенностей среды и ситуации, в которых поведение воспроизводится, а также от личностных, возрастных, ролевых, социальных и других особенностей того человека, который осуществляет его. Свобода личного выбора и ответственность за его последствия - норма взрослого человека и девиация в поведении учащегося школы классического образца. Критерии степени отклонения в поведении могут быть жестко закреплены в культурных литературных источниках, а могут быть и выражены достаточно слабо и целиком зависеть от активности конкретного субъекта оценивания.

Отклоняющееся от норм поведение социального общежития, создающее сложности и неудобства окружающим людям, получило название асоциальное поведение.

Предел опасности представляет делинквентное поведение, несущее опасность для жизни, здоровья и благосостояния людей. Критерии степени делинквентности поведения четко зафиксированы каждым обществом в своде уголовно наказуемых деяний с определением тяжести проступка и меры пресечения.

В.В. Ковалевым выделяются такие взаимосвязывающие факторы, обусловливающие проявление девиантного поведения, как:

1) индивидуальный фактор, действующий на уровне психобиологических предпосылок асоциального поведения, которые затрудняют социальную адаптацию индивида;

2) психолого - педагогический фактор, проявляющийся в дефектах школьного и семейного воспитания;

3) социально - психологический фактор, раскрывающий неблагоприятные особенности взаимодействия несовершеннолетнего со своим ближайшим окружением в семье, на улице, в учебно - воспитательном коллективе;

4) личностный фактор, который, прежде всего, проявляется в активно - избирательном отношении индивида к предпочитаемой среде общения, к нормам и ценностям своего окружения, к педагогическим воздействиям семьи, школы, общественности, а также в личных ценностных ориентациях и личной способности к саморегулированию своего поведения;

5) социальный фактор, определяющийся социальными и социально - экономическими условиями существования общества [5].

Шишковец Т.А. указывает на следующие причины девиаций:

- Отклонения от нормы в состоянии здоровья (нарушения в физическом и (или) психическом здоровье, несоответствие физическому развитию, отставание в росте, акцентуация характера) [7].

- Нарушения в сфере межличностных взаимоотношений (непопулярен, не принят, пренебрегаем, изолирован в классном коллективе, примыкающий ценой жертв, потерь; конфликтен, отчужден, бесконтролен, исключаемый из семьи).

- Ошибки педагогов (превышение педагогической власти; лишение ребенка индивидуальных стимулов; наказания как унижения личности ученика; противоречивость предъявляемых требований; поверхностное знание особенностей учащегося, конфликтные отношения между родителями ученика и учителями или между учеником и учителями и др.).

- Ошибки семейного воспитания ("заласканное детство", "задавленное детство", "загубленное детство", "одинокое детство", "равнодушное детство"); отсутствие у родителей элементарных психолого - педагогических знаний, перекладывание забот о воспитании на школу; отстранение подростка от физического домашнего труда; конфликты в семье и др.

- Социальные причины (противоречия в обществе, в микросоциуме).

- Психотравмирующие ситуации (развод родителей, смерть близких, перемена места жительства и т.д.).

По мнению Л.В. Мардахаева, к таким группам факторов девиантного поведения подростков и их составляющих также нужно отнести следующий фактор:

- Несоответствие воспитательного воздействия своеобразию возрастного развития [6].

Так, наиболее сложным в воспитании является подростковый возраст (переходный возраст). Данный факт указывает на необходимость более подробного рассмотрения особенностей подросткового возраста. В социальном плане подростковая фаза - это продолжение первичной социализации. Подростки, как правило, школьники - находятся на иждивении родителей (или государства), главной деятельностью является учеба. Это период завершения детства и начала вырастания из него.

Проблемами подросткового возраста, игнорирование которых приводит к отклоняющемуся поведению, являются:

1. 
   Кризисные явления, характеризующие психофизиологическое развитие в подростковом возрасте: ускоренное и неравномерное развитие организма в период полового созревания; неразвитость сердечно - сосудистой системы, влияющей на физическое и психическое самочувствие подростка "гормональная буря" эндокринной системы в период полового созревания, проявляющаяся в повышенной возбудимости, эмоциональной неустойчивости;
   

• 
  обострения взаимоотношений со взрослыми, родителями, учителями, выражающиеся в "конфликте" морали старших и младших, чувстве взрослости и неприятии требований к себе;
  
• 
  стремление заменить отношения с позиции "морали подчинения" на "мораль равенства";
  
• 
  повышенная критичность оценочных суждений и поведения взрослых;
  
• 
  изменения в характере взаимоотношений со сверстниками, потребность к общению, стремление к самоутверждению, приводящие к негативным формам;
  

3. Несоответствие воспитания индивидуальности ребенка.

Разные отклонения в развитии ребенка диктуют необходимость их учета в воспитании, которое должно ориентироваться на сдерживание или стимулирование тех или иных возможностей ребенка в познавательной, чувственной и волевой сферах, развитие компенсаторных возможностей, позволяющих преодолеть недостатки.

4. Негативные факторы среды формирования личности подростка, к которым, прежде всего, относят семью и факторы средового воздействия на подростка в процессе его развития (улицы, города, "стаи" и т.д.).

Выявить негативные влияния трудно, потому, что они не выступают изолированно, а представляют взаимодействие самых разнообразных факторов, действующих с разным негативным вкладом в развитие девиантного поведения:

Главное среди факторов, влияющих на формирование девиантного поведения подростков, имеет в первую очередь семья и окружающая подростка микросреда. Если говорить о роли семьи в формировании личности девиантного подростка, то следует иметь в виду, как минимум, два основных аспекта этой проблемы: внутрисемейные отношения и тип воспитания.

Еще один очень важный социальный фактор, способствующий формированию девиантного поведения, представляет собой неформальная группа с асоциальными и антисоциальными тенденциями. Также к мотивообразующим факторам девиантного поведения относятся: образ жизни в широком значении этого понятия, непосредственное социальное окружение (социальная группа), ситуация, определенные требования к поведению субъекта в данной ситуации (социальная роль) и, наконец, личностные условия или сама личность.

Поведение любого человека зависит от характера так называемой "социальной роли", которая возлагается на него обществом. В понятие "социальная роль" заключены "определенные требования и ожидания в отношении поведения человека в конкретной социальной ситуации", а также представления человека о том, как он должен вести себя в той или иной ситуации.

В основном девиантное поведение подростков это - реакция на трудные обстоятельства жизни. Оно находится на грани нормы и болезни и потому должно оцениваться не только педагогом, но и врачом. Появление отклонений в поведении связано также с особенностями физического развития, условиями воспитания и социального окружения. Негативные социальные установки, сформированные в этом возрасте, могут повлиять на всю дальнейшую жизнь подростка, на его здоровье.

Сегодня существует острая проблема помощи подросткам с девиантным поведением, которая в последнее время растет с нереальной скоростью, те меры коррекции, которые необходимы.

Представление о коррекции принято понимать как психологическое, так и педагогическое воздействий, которое направленных не только на преодоление или ослабление отрицательных качеств подростка, но так, же получение так необходимых ему положительных качеств.

Равным образом коррекция это процесс или система мер, применяемых по отношению к человеку, для восстановления его жизнедеятельности непосредственно в том случае, когда она нарушена.

Одно из первых мест в работе школ занимает воспитательная и профилактическая деятельность с детьми и подростками. Вся основная нагрузка по работе с «трудными» детьми и подростками, а также неблагополучными семьями возложена на «Совет профилактики» задачами которого являются:

• 
  разработка и осуществление комплекса мероприятий по профилактике аутодеструктивного, деликвентного поведения среди учащихся школы, правовое просвещение законодательства РК подросткам и родителям, организация работы с социально опасными, неблагополучными семьями, защита прав детей из данной категории семей, защита прав и представление интересов ребёнка в различных конфликтных ситуациях с участием как физических, так и юридических лиц (в рамках Международной Конвенции ООН по правам ребенка).