Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| тарау. Паразитофаунаньщ жануар иесінің жасына және жыл маусымына тәуелділігі
Паразитофаунаііыц жануар иесінін жасына тәуелділігі Жануарлардың паразитофаунасының кұрамына эсер етстін негізгі жэне алғашкы факторлардың бірі болып паразит иесінің жасы табылады. Адам паразптологиясын зерттеу нэтижелері көптсген паразиттердің пайда болуы иссінің арнайы жасына сэйкес келегіндігін көрсетеді. Жаңадан туылған нәрестелер мен тек ана сүтімен коректенетін сэбилерде ішек паразиттері кездеспейді. Барлык сүткоректі жануарлардың эмбриональды дамуы жэне ана сүтімен коректенетін кезеңдері ішек паразиттсрі мен баска да эктопаразиттердің жок болуымен сипатталады. Дәлел ретінде күйіс кайыратын жануарлардың ересек түрлерінде (тазкарын жэне жұмыршак) коп мөлшерде тіршілік ететін Ophryosco/ecidae тобының инфузорияларын алуға болады. Ophryosco/ecidae тобының инфузориялары сүтпен коректенетін бұзаулардың организмінде кездеспейді. Бірак. калай олар шөп жеуге кошеді, солай бірнеше күннің ііпінде инфузориялар кездесе бастайды. Паразиттердің өте аз бөлігі сүткорсктілердің денесінс эмбрио нальды даму кезеңінде сне алады. Ұрык кезеңінде безгек плазмодийі, трипаносома жэне пироплазма инфекциялары, мерез жэне қайтармалы сүзек спирохеталарының енуі мүмкіи. Қағанак (плацен та) арқылы карапайымдылардаи баска кейбір күрттарда өтуі мүмкін, мысалы, Ancylostoma duodenale, ит аскаридалары. Schistosoma жэне т.б. Туылмаған бұзаулардың өт жолдарынан бауыр сорғыштар. адам үрықтарынан эхинококк көпіршіктері табылғаны туралы мәліметтер бар. Осы жүгу жолдарын ұрыктык деп атайды. Шағылысу мүшелер аркылы жүгу жолын гермииативті немесе трансовариолды деп атай ды. Паразит иесінің денесіне жүмыртканың ұрыктану кезеңінде еніп. үрыкка бөлшектенудің алғашкы кезецінен бастап ере жүреді. Мүндай жұту жолы пироплазмаларға, мысалы. кара ірі малдардың Piroplasma higemimmu кенедегі Boophilus calcaratus тэи. Иесінің денесіне өте ерте кезеңде енетін паразиттердің бірнеше түрі белгілі. Ал иесінің балалык шағына тэи паразиттердің кептеген 174түрлері бар. Мысалы, тек балапандардың ішегінде паразиттік тіршілік ететін аскарида Ascaridia lineate. Құстардың тыныс жолда- рында паразиттік тіршілік ететін Syngamus trachea түрі де тек ба- лапан кезеңінде, ал Trypanosoma laewisi тек жас егеукұйрыктарда кездеседі. Жануарлардың жетілген кезеңіне тэн инфекцияларда белгілі. Trypanosoma equiperdum тек шағылысу мүшелері аркылы жүғады, сондықтанда тек жыныс жүйелері жетілген организм- дерге енуі мүмкін. Сиситагіа туысының голотурияларыньщ жы ныс мүшелерінде паразиттік тіршілік ететін грегарина Diplodina gonadipertha тек жыныс жүйесі жетілген түрлерін зақымдайды. Кейбір микроспоридиялар да тек жыныстык жетілген балықтардың организмінде тіршілік етеді. Жоғарыдакөрсетілгенмэліметтерпаразиттердіңкейбіртүрлерінің иелерінін жасына карай таралуын көрсетеді. Ал енді жануар иелерінің паразитофаунасының жасына карай талдау нэтижелеріне көңіл бөлейік. Паразитофаунаньщ құрамына тек иесінің жасы эсерін тигізетінін дэлелдеу максатында, бір орта жағдайларында ұзақ уақыт тіршілік ететін жэне жасы оңай аныкталатын иелеріне талдау жүргізген ыңғайлы. Осы талаптарға, кішірек тұщы сукоймаларда тіршілік ететін өткінші емес балыктар сай. Қазіргі уакытта. тұщы су балыктарынын жасына сай өзгерістеріне байланысты паразитофаунаның кұрамындағы ерекшеліктерді аныктау максатында: торта жэне шортан бойынша М.Н. Горбунованың (1936), хариус (1936) жэне бекіретәрізділер (1952) бойынша В.Б. Дубининнің, алабүға бойынша И.Е. Быховская- Павловскаяның ( 1940),тұқы мен мөңке бойынша В.П. Столярованың (1934), Э.М. Ляйманның (1946), М.А. Малевицкаяның (1952), В.М. Ивасиктің (1953), Еділ өзснінің тұкытэрізділері бойынша Е.А. Богданованың (1957), Карелияның кейбір көлдерінің балыктары бойынша Ю.И. Полянский мен С.С. Шульманның (1956) жэне ла- дога акеахасы бойынша О.Н. Бауер мен Н.П. Никольскаяның (1957) жэне т.б-дың жүргізілген көптеген зерттеу жұмыстары белгілі. Тұщы су балыктарынын жасына карай паразитофаунаньщ өзгеруінің бірнеше нұскасын карастырайык. Торта жэне шортанның жасына карай паразитофаунасын зерг- теу барысында М.Н. Горбунова паразиттердің келесі топтарын аныктады. Таралуы иесінің жасына тэуелді емес паразиттер. Осы ка- 175тегорияға шортанда жиі кездесетін паразиттердің 18 түрінсн 6 түрі: микроспоридиялардың екі түрі Myxosoma dujardini жэне Henneguva lobosa, сорғыш кұрты Gasterosteum fibriatum, скреб- нилер Acanthocephalus һісіі жэне Neoecbechinorhynchus rutili, шаянтәрізділер Argu/us foliacewn жатады. Иесінің жасының ұлғаюына байланысты саны азаятын пара зиттер. Бүл топка шортанда паразиттік тіршілік ететін екі түр жата ды. Біріншісі таспа күргтар класының өкілі - Proteocephalus сегрпае, шортанның жасына карай таралуы келесідей:
Паразиттердің осындай таралу заңдылығы шортанның алташкы айларында планктонмен коректенуіне байланысты. Себебі, планктонның арасында Proteocephalus аралык иелері сскекаякты шаяндар ксздеседі. Осы топқа жататын келесі паразит сілімейлі споралы - Henneguya oviperda. Паразиттің бүл түрі жиі үш жастағы өкілдерде кездеседі, жасы үлғайған сайын олардың саны азаяды. Иесінің жасы үлғайған сайын саны көбейетін паразиттер тобы. Шортанда бүл топка жататын паразнттердің 10 түрі бслгілі. Жүргізген санак нәтижелері осы паразиттер тобы баска топтарға Караганда, басымдау болып келетінін көрсетеді. Инвазияның күшеюі экстснсивтілікпен жэне интенсивтілікпен сипатталады. Иесінің жасына карай инвазняның күшсюін бейнелейтін көрсеткіштсрдің бірі. арнайы жастағы бір балықта тіршілік ететін паразиттердің орташа саны. Шортан мен тортаға тон көрсеткіштер 1-кестеде корсетілген. кесте жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|