Лекция №1,2 Тақырыбы: Кіріспе
жүктеу/скачать 203,47 Kb.
|
Лекция жинағы,Өсім анат-морф
- Бұл бет үшін навигация:
- Эндоспермді және периспермді
| Эндоспермсіз тұкымда қор заттары үрыктың тұқым жарнактарында жиналады. Түқымның мүндай типі бүршак-тарда, күрделігүлділерде, крестгүлділерде және т.б. кездеседі .
Эндоспермді және периспермді тұкымда коректік заттар тұқымның эндоспермі мен периспермінде жиналады. Қоректік заттардьщ басым көгтшілігі периспермде жиналады да, эндосперм көлемі жағынан периспермнен едәуір кіші болып келеді. Мысалы, кара бұрыштың тұкьімы осындай . Эндоспермсіз қос жарнақты тұқымдармен танысу үшін бөрткен және жаңадан ғана дәнінің ішкі көрінісі-өніп келе жатқан үрмебұршақ тұқымын алуға болады. Эндоспермді қос жарнақты тұқымдарға мысал ретінде үпілмәліктің тұқымын алуға болады. Үпілмәлік тұқымының қабығы ала-құла болып, шұбарланып- біткен және оның да ғы бір шетінде кентиіп бірден көрініп тұрады. Сондықтан оны көнтек ауыз деп те атайды. Жібітілген тұқымды ұзынынан тіліп, екіге тең бөлсек, оның ішіндегі жіңішке тұқым жарнақтары және ұрық көрінеді. Бұлардың сыртын ақшыл түсті эндосперм қоршап жатады. Ұрық өскенде, дара жарнакты өсімдіктер тәрізді, сол эндоспермдегі азықтық заттармен қоректенеді. Үпілмәлік тұқымында улы заттар болатындықтан оны жеуге жарамайды. Тұқымның жоғарыда аталған типтерін ажыратканнан кейін төмендегі мәліметтерге көңіл аударайық. Арнаулы жүргізілген есеп бойьшша, гүлді осімдіктердің зерттелген 250 тұқымдасы турлерінін 85 процентінде эндоспермнің бары аныкталған. Бұ-дан шығатын қорытьшды: гүлді өсімдіктердің басым көпшілігі кос жарнактылар немесе дара жарнактылар класына жататын-дыктарьша қарамастан олардың түқымыңда эндосперм болады. Өскін. Өсуге колайлы жағдай туғанға дейін түқым өз басынан ты-ныштык күйін өткізеді. Тұқымның есуі үшін кажетті жағдайлар: су, жылу және ауа (кейбір осімдіктердің тұкымы үшін жарық та) кажет. Тукымның өсуі суды көп мөлшерде езіне сіңіруден, оньщ үлпаларының суға канығуынан, соның нәтижесіңце бөртіп көлемін үлғайтудан басталады. Судың және ұрыктың түкым жарнақгары болетін ферменттердің өсерінен эндоспермдегі немесе периспермдегі қоректік заттар ериді. Ол үрықтың ме-ристемалық клеткаларын қоректеңдіреді, яғни қор заттарының жиналуы ұрықтан тыс болімде жүретін тұкьімдардың тұқым жарнақтары беліп шығару, ас қорыту кызметіне қатынасады. Сол сиякты ұрыктың коректік заттарды соруы да негізінен түкым жарнақтары аркылы жүзеге асырылады. Мұңдай қыз-мет ажаратын түқым жарнақтарьшың copy беті үлкен болып келеді. Мысалы, кокос пальмасының түқым жарнағы сорушы мүше (гаустория) қызметін аткарады. Қоректік заттардың жоғарыдағыдай жолдармен ұрыкка өтуінен оның барлық бөлімдерінің клеткалары болініп, олар-дың саңдары артады, колемдері үлғаяды. Соның нәтижесінде тұқымнын қабығы жарылады. Микропиле саңылауы аркылы ең алдымен ұрық тамьфшасы бой көрсетеді. ¥рық тамьфшасы топьфакка бекініп, су және онда еріген минералдық заттарды қабылдай бастайды. Кос жарнақтылардың басым копшілігінде, мысалы, үрме бүршақтың (фосольдың) оскініңде ұрык тамыр-шасынан бүтактанбаған кіңдік тамьф осіп шығадьг Ал бидай оскініңде шамамен 3, арпада 5-7, қара бидайда 4, жүгері Мен тарыда 1-ден ұрық тамьфшасы пайда болады] Өсімдіктердің басым көпшілігіңде үрық сабақшасы (гипокотиль) доға тәрізді иіледі. Доғаньщ үшы біртіндеп жазылып, жоғары карай көтеріледі, топырақ қабаттарын жарып өтіп, тұқым жарнақ-тарьш және бүршікті жер бетіне алып шығады. Сондыктан бүршік жаракаттанбайды. Жер бетіне шықкан гипокотиль толыгынан жазылып, тік бағыт түзеді. Сабак үзарып есіп, алғашкы нағыз жасыл жапырақтар пайда болады. Түқым жарнактары жасыл ренте ие болып, органикалық заттарды ассимиляциялауға (фотосинтезге) қатьшасады. Сөйтіп, оскін автотрофты коректенуді бастайды. Бүл жер бетіндегі өсу деп аталады . Сабақтьщ түқым жарнақтарьшан тамыр мойнына дейінгі аралығы туқым жарнагының астыңгы қылтасы немесе гипокотиль деп, ал сабақтың тұқым жарнактары мен алғашкы нағыз жапырақтары арасындағы аралығы тщым жарнагының үстіңгі кылтасы немесе эпикотиль деп аталады. Гипокотиль кос жарнактылардың барлығында бірдей жаксы дамымайды. Мысалы, асбұршакта, еменде т.б. гапокотиль өте қыска, сондыктан, бұлардың тұкым жарнақтары жер бетіне шыкпай, топырак кабаттарында шіріп кетеді. Бұл жер астындағы өсу деп аталады. Астыктарға да жер астындағы өсу тән. Олар-дың өскініндегі тұкым жарнағы тұқымымен топыракта қала-ды да, топырақты жарып, жер бетіне бүршікті закымданудан сактайтын колеоптиль шығады. Бұдан кейін тұкым жарнағының түрін өзгерткен бөлігі болып табылатьш алғашкы нағыз жапы-рак колеоптильді жарып шығып, жоғары көтеріледі. . Сонымен, өскін дегеніміз — барлык вегетативтік мүшелері калыптаскан, көлемі жағьшан кіші, жоғары сатьщағы тұқымды өсімдіктердің белгілі бір жүйелік бірлігінің жас данасы (особь). жүктеу/скачать 203,47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|