Негізгі әдебиет: 1.[1.8:2]; 2.[1.8:3]; 3.[1.8:4]; 4.[1.8:5]; 5.[1.8:6], 6.[1.8:18]
Қосымша әдебиет: 1.[1.8:11]; 2.[1.8:12]; 3.[1.8:20], 4.[1.8:22]
№5 лекция тақырыбы: Лирикалық өлеңдер, халықтың ғибрат өлеңдері
Ү апта. 5 кредит- сағат. Лекция тезисі: Тұрмыс–салт жырлары мен отбасылық ғұрып фольклорына қатысты
өлеңдердің түрлеріне ұқсас, тіпті жалғасы лирикалық өлеңдер. Аталған халық
поэзиясының өзінен-ақ фольклордың көп қырлы болмыс-бітімі мен синкреттілігін
танығамыз. Отбасылық ғұрыпқа және тұрмыс-салтқа қатысты өлеңдерде көбіне наным-
сенім, үй-іші тіршілігі мен әдет-салттары айырықша көрінеді екен. Халық өлеңдерінде
алуан түрлі тақырыптарда орындалып, адамның ішкі жан сезіміне қатысты туындаған
лирикалық өлеңдерде бар. Олар көбінесе белгілі бір әуенмен орындалып, адамның көңіл-
күйін, мұң-шері мен қуанышын айырықша ырғақты әуенмен жеткізеді. Халық лирикасын
негізінен төмендегідей жанрларға жіктейміз.
Өтірік өлең
Қара өлең мәселесіне қатысты Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаевтардан бастап пікірлер
айтылып, бертін келе қазақ ауыз әдебиетіне қатысты зерттеулер жүргізген
А.Байтұрсынов, С.Сейфуллин, М.Әуезов, Ә.Қоңыратбаевтар ой-пікірлер айтты. Қара
өлеңнің болмыс – бітімі туралы халық поэзиясын зерттеуші ғалымдар түрлі пікірлер
айтса белгілі ғалымдар З.Ахметов, З.Қабдоловтар арнайы тұжырымдар жасады.
Фольклортанушы А.Сейдімбек қара өлеңге қатысты арнайы диссертациялық жұмыс
жазды. Қазақ әндерінің тарихына байланысты музыка зерттеуші ғалымдар Б.Т.Ерзакович,
А.Жұбановтар тарихынан ғылыми құнды зерттеулер жасалды.
Қазақ халқының басынан өткен түрлі оқиғалар кезеңінде жедел туып, халық арасына
кең тараған өлеңдердің бірі - тарихи өлеңдер. Зерттеуші ғалымдар тарихи өлеңдер ерте
кезеңде туып, жазу-сызу өнерінің болмауынан көбі хатқа түспей қалғанын айтады. Сөйтіп
тарихи өлеңді кәдімгі «Елім-ай» атты ел басынан күн туғандағы жоңғар-қазақ арасындағы
шапқыншылықтан бастайды. Біздіңше тарихи өлеңдерді басқа халық поэзиясы түрлерінен
ажыратып, оның туып, қалыптасуының ерте замандарда болғанын дәлелдеу қажет.
