Психология
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сезімдік ес.
| 3.3. Ес түрпері
Есте қалдыру және қайта жащырту үшін жүмсалатын әрекеттердің сипатына орай естің эр түрі келесі негізгі үш өлшемге (критерий) сэйкес болуы шарт: 1) әрекеттегі басымдау болған психикалық белсендіктің сипаты бойынша ес — қозғалысты, сезімдіқ, бейнелі жэне сөз-логикалы болып бөлі- неді; 2) іс-әрекет мақсатына орай ес-ырықты жэне ырықсыз болуы мүмкін; 3) дүниелік іс-әрекетгегі мэні мен орнына тэуелді жатталып, сақталу мерзімінің мөлшеріне байланысты — қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және накты қызметтік (оперативная) естер ажыралады. Қозғалысты ес — әрқилы қимыл-қозғалыстар мен олардың бірлікті жүйесін есте қалдырьш, сақтап жэне қайта жаңғырту. Кейбір адамдарда осы ес түрі басқаларынан гөрі басымдау келеді. Ондайлар, мысалы, музыкалы шығарманы дауыспен қайталай алмаса да, бимен көрсетуге шебер. Ал екінші біреу- лердің қозғалысты есі тіпті шабан. Бұл ес түрінің эрқандай ең- бек дағдыларын қалыптастыруда, балалардың жүру, жазу әре- кеттерінің қалыпқа түсуінде жэне т. б. маңызы өте үлкен. Қозғалысты ес болмағанда біз қажетті әрекет пен қимылда- рымызды эрдайым жаңадан үйреніп баруымызға тура келер еді. Жақсы дамыған қозғалысты ес адамның әрекет ептілігінен, еңбектегі ұқыптылығы мен «бармағынан өнер тамғанынан» көрінеді. Сезімдік ес. Әдетте, қажеттеріміз бен қызығуларымыздың, қоршаған ортамен қатынасымыздың қаншалықты тиімді не зиянды, ұнамды не жағымсыз орындалып жатқанын көңіл- күйімізбен танытамыз. Осыдан, көңіл-күй (эмоция) есі адам өмірі мен іс-әрекетінде өте үлкен маңызға ие. Басымыздан өтіп, есімізде сакталған сезімдер әрқашан бізді эрекетке ынта- ландырады немесе өткендегі жағымсыз әсерлерге тап келтірген оқиғалардан сақтандырады. Сізбен катынаскан адамның кө- ңілін аулау, оқыған кітабыңыздың кейіпкерімен қосылып, толғанысқа түсуіңіз осы сезімдік еске негізделген. Бейнелі ес — елестерге, табиғат көріністеріне, сонымен бірге дыбыстар, дэмге негізделген жад іздері. Ол көру, есіту, сипай сезу, иістік жэне дэмдік болып белінеді. Егер көру, есіту естері эрбір жете дамыған тұлғаның өмірлік бағыт-бағдарында қа- лыптасатын болса, онда сезімдік, иістік пен дэмдік естер адам- ньщ кэсіптік қасиеттеріне жатады. Сэйкес түйсіктер сияқты мүндай ес түрлері іс-әрекет шарттарына орай карқынды дамып, кейде кемістігі болған ес түрлерінің орнын толықтыруда кере- мет деңгейлерге көтерілуі мүмкін, мысалы, сокырдың денесімен сезінуі, естігіштігі, ал кереңнің көргіштігі, иіскей, жанаса сезгіштігі ж. т. б. жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|