Тарих талқысы Ұлттық тағдыр, Тұлға және тарихи көзқарас

Бұл пiкiрде жала, қасақана арандату жоқ. Өзiнiң «кiнәсiн» шын мойындаған адамның және сол «жазықты боп қалғанына» сенген адамның сөзi, аңғал да адал жанның ойы. Басқаша құбылтамын десе, қолында тұр едi.

Бұл – адамзат тарихындағы кезектi азап белдеуi, социалистiк қоғам тұсындағы инквизиция соты едi. Фейербахтың «тарихқа көз салу – жүрекке ине шаншумен бiрдей» деуi сондықтан.

Отыз жетiншi жылдың ең қатерлi кезеңi, қауiптi зауал шағы қыркүйек, қазан айына тура келдi. Авгуске дейiнгi әшкерелеулер алғашқы «барлау», қарашадан соңғы науқан - «алғашқы соққының» екпiнi сияқты едi. Қыркүйектiң басында барлық газеттерде iрi – iрi партия қайраткерлерiнiң арасындағы «халық жауларының» тiзiмi берiлiп, алды ату жазасына бұйырылды. Дүлей құйын – күшiне ендi. Ол науқан Жазушылар Одағында да өз дәрежесiнде өттi. Сәкен де, Iлияс та осы толқынның құрбаны болды. Қандай күйiнiштi күз едi десеңiзшi.

Аспанның бұлтынан көңiлдiң бұлты басым болған күйiнiштi күздi басынан кешкендердiң бiрi...

Мұхамеджан Қаратаев: - «Ешкiм де ондай апат кезеңi туады деп ойлаған жоқ. Бәрiмiз де ертеңiмiзден үмiттенiп мамыражай қалыпта, той – тойлап, қызық көрiп, қызмет харакетiмен жүргемiз. Мен 1936 жылы күзде Ленинградтың аспирантурасынан қайтып оралып, Жазушылар одағының жауапты секретарьлығына бекiтiлдiм. Екi жылдай Сәкенмен, Бейiмбетпен, Iлияспен, Сәбитпен, Ғабитпен, Мұхтармен аралас - құралас жұмыс iстедiм. Мұхтардың ұсынысымен отыз алтыншы жылы ноябрьде бiр топ жазушы Семейге бардық. Құрамында Тайыр, Жақан, Ғали, Павел Кузнецов бар. Қуанышты оралып, көрген – бiлгенiмiздi секретариатқа мәлiмдедiк. Мұқаң: «Қызметiңдi Абайға тағзым етуден бастағаның дұрыс!» - деп ризашылыә бiлдiрдi. Сәду Машақов, Төкен Абдiрахманов сияқты жас таланттарды тауып қайттық. Отыз жетiншi жылды Пушкиннiң қайтыс болғанына жүз жыл толуын атап өту қамымен бастағамыз. Оған Жамбылдың ақындық өнерiнiң 75 жылдығын тойлау қызығы ұласты. Сөйтiп алабұртып жүргенде, көктемгi найзағаймен қоса заман найзағайы да ойнап қоя бергенi. Әдебиет ортасында да ешкiмге түсiнiксiз, алай – дүлей жағдай туды. Үрей, жаманшылықты көздеген пиғыл өршiдi. Ақыры не болатынына ешкiмнiң көзi жетпедi. Мұндай зобалаңның себептерiн де ешкiм бiлмедi. Мұхтарды да қорқыныш билеп, қабағы жиырылып жүрдi. Ол кiсi де жұрт қатарлы пiкiр айтты. Алайда творчестволық iзденiстерге, адамның бойындағы жағымсыз мiнездерiне, бюрократтық кесiрлiктерiне тоқталған. Ал «халық жауы», «ұлтшыл» деген сөздерден қашып, аузына ала бермейтiн. Ол кезде мынадай әдіс бар едi: кiм де кiм ұстала қалса, соның ертеңiнде газетке қаралау мақала басылатын. Сондайлардың iшiнде Мұхтардың да сөзi жүрдi, тек қаралған кiсiнiң жеке басындағы мiнез - құлқына болмаса, саяси айып тағуға жоламайтын. Мiне, мына кiтапты көршi. 1934 жылы шыққан. Қазақстан жазушыларының өмiрбаянының анықтамасы. Солардың қатарынан қазiр екi – үшеумiз ғана бүгiнгi күнге жетiппiз. Сұмдық қой. Бұлардың барлығынан бiр жазда айырылдық. Кiмдi – кiм кiнәлағандай едi. Түсiнiктi ғой. Сөзге де,бұйрыққа да, қорқытуға да көндiк...»

Иә, кешкен ғұмырдың қызығын еске алу рақат та, аласапыранын ойға оралту қандай азап. Түсiнесiң. Түсiне тұрып амалсыздан амалсыз сол күндердiң куәгерiне жүгiнiп, қинала сауал қойып, қылпылдай отырып жауап күтесiң. Екi жаққа да ауыр. Кiм жастық шағының жарқылдап, жарқын көңiлмен өткенiн қаламайды. Алайда төрелiктi уақыт айтады, заман билейдi. Оған мойыұсынбай көр – мойның үзiледi.

Егер де үлкендi–кiшiлi, белгiлi–белгiсiз жазушылардың ешқайсысы талқылауларға қатыспады, пiкiр айтпады десек, жалғандыққа жатады. Бәрi де айыптауға қатысқан. Мәселе – сол сөздi қастандықпен айттыма, жоқ, көлеңкесiн қорғап, уақыт көшiне iлестi ме, әлде, қарсы шықты ма – сонда. Үш түрлi көзқарастың үшеуi де кездескен. Әрине, соңғы, үшiншi топқа жататындар бiрен – саран ғана. Мұхтар ортаңғы лектен табылған. Себебi: науқанға қарсы тұруға қақысы жоқ - тын. Ондай ерлiкке бiр рет барып, басын тiккен. Ендiгiсi, тек өзiн – өзi өлiмге итермелеу екенiн түсiнетiн. Құрбы - құрдастары да тым тез сиреп бара жатты. Қыркүйектiң онына дейiн аға буын өкiлдердiң барлығы да темiр тордың iшiне түсiп үлгiрдi. Оны, 7 қыркүйек күнгi жазушылардың жалпы жиналысынан аңғару қиын емес. Назар салыңыз.

«Алматы қалассындағы жазушылар жиналысы.

Осы жылы 7 сентябрь күнi қазақ педагогика институтының үйiнде Алматы қаласындағы жазушылардың жиылысы болды. Жиылыста қаладағы жазушылардан 35 адам қатысты. Жиылыста «Көркем әдебиеттегi зиянкестiктiң зардабын жою және тәрбиелеп өсiрiп, көтеру шаралары туралы» Қазақстан жазушылар союзының жауапты секретары Қаратаев баяндама жасады.

Халық жаулары Тоғжанов, Жансүгiровтардың және олардың ұялас күшiктерiнiң көркем әдебиетке iстеген зиянкестiгi жөнiнде баяндамашы ашып айтты. Қазақ жазушыларының арасында, әсiресе басты жазушыларда болып келген саяси бейғамдық, есуастық, дерттi, либералдықты айтты.

БК(б)П Орталық Комитетiнiң февраль – март пленумы бiзге қырағы болуды, саяси бейқамдықтан, есуастық дерттен арылуды тапсырды. Халық жауларын тани бiлудi, капиталистiк қорғауды бiр минут естен шығармауды, большевизмге жетiлудi үйреттi.

БК(б)П Орталық Комитетiнiң февраль – март пленумының осы нұсқауын орындауға ойдағыдай кiрiскен болсақ, халық жауларының сырын әлдеқашан ашып, оларды бұдан бұрын әшкерелеген болар едiк,- дедi баяндамашы.

Баяндамашы, көркем әдебиетте болған зиянкестiктiң зардабын тезiнен жойып, көтеру шараларын айқындап айтып, жазушыларды, Сталин жолдастың нұсқауларын бұлжытпай орындауға, қырағылықты күшейтуге, халық жауларының сiлiмтiктерiн күнбе күн әшкерелеп отыруға, жауларға оқ боп тиетiн, халық сүйiп оқитын құнды шығармалар беруге шақырды.

Жарыс сөзге шығып сөйлеген жолдастар, жеке жазушылардың дара басындағы кемшiлiктерiн сынады, сын, өзара сынды күшейту керектiгiн айтты.

Жиылыста сөйлеген Малдыбаев жолдас:

• 
  Жазушылар ұйымында әлi нақты iстен сөз басым болып келдi. Ұйымның басындағы Мұқанов жолдас өз басында болған қатарларды әлi ашып айтқан жоқ ұйымның басшылары Алматы қаласындағы жазушыларды ғана бiледi. Оларға басшылық етудi әлi ойдағыдай қолға алған жоқ. Бiз жазушылар ұйымынан, оның басшыларынан облыс, аудандардағы қаулап өсiп келе жатқан жастарға нақтылы басшылық етудi талап етуiмiз керек, - дедi.
  

Иә, оның да төзiмi жұқарып, тiкелей жала жаппағанмен, көшке үн қосқан тұсы болыпты. Олай демеуге лажы да қалмаған. Сұрапыл толқын қақпайлап ерiксiз соған де естiп жүрген. Екiншiден алғашқы екi адамның тағдыры әлдеқашан шешiлiп қойған. Зады, мынадай көзге көрiнбейтiн заңдылық байқалды. Белгiлi бiр саяси ағым, не науқан туралы кiм бiрiншi боп баспасөз арқылы пiкiр бiлдiрсе, сол ең алдымен «қара тiзiмге» iлiнiп, «тап жауының» қатарына қосылған.

Мұхтар неге сөйледi, Сөйлесе де дәл осылай нығыздап айтуы нелiктен? Әлде, «дұшпандардың сiлiмтiктерi» деген тiркестер газетке есеп жазған адамның «творчествосы» ма? қазбалап жатпаймыз мұны. Басы ашық мәселе – Мұхтар өзi сөз сұрасын, жоқ оны әдейi сөйлетсiн, бәрiбiр, қалайда осы сарында пiкiр бiлдiруi қажеттiлiк едi. Өйткенi оның әрбiр қылығы, қимылы, сөзi қатаң қадағаланып, жiпке тiзiлiп жүрген. Өзi де сынауы керек, оған да сын айтылуы керек. Дәл сол жиналыста Мұхтардан кейiн сөз алған Дихан Әбiлевтiң сөзiнен бұл жағдай анық аңғарылады. Себебi: кiнәсiз адам, күдiксiз кiсi болуы тиiстi емес – тiн.

Мәжiлiс былай өрбiдi:

«Әбiлев Дихан жолдас: Қазақстан көркем әдебиетi баспасының бұрынғы директоры Жаманқұлов жас жазушылардың шығармаларын баспай тастап отырды. Жастардың шығармаларын басуды соңғы кезекке қойып, кейiнгi планда қалдырды. Бiз Мұхтар жолдастан құнды шығармалар берудi талап етемiз. Мұхтар өзiнiң «Ескiлiк көлеңкесiнде» деген қате әңгiмелер жинағын бастырып iрi қате жасады. Бұл қатасын Мұхтар iсiмен түзеуi керек. Халық жаулары аударма жұмысында да зиянкестiк iстегенi мәлiм. «Евгений Онегиннiң» аудармасын қайта қарау керек», - дедi.

Дихан Әбiлев: «Дәл осы сияқты пiкiр айтып, жиналыстарда сөйлеу – ол кезде пәлендей оғаш көрiнбейтiн. Әрине, саяси айып тағып, әшкерелеулiң жөнi басқа. Бiр – бiрiмiзбен қырғи қабақ күн кешкен күннiң өзiнде ондайға дәтiң шыдар ма. Рас, мен Мұхтарды екi рет ренжiтiп алдым. Қаншама қимастықпен, сыйластықпен қарасаңда күнделiктi тiршiлiкте жиi араласқан соң бiрде болмаса бiрде жағдайдың еркiне бағынасың. Отыз жетiншi жылғы жоғарыдағы пiкiрден кейiн үй – iшiмiзбен бiрге демалыс орнында жаттық. Бұл сөздiң Мұхтардың көңiлiне ренiш ұялатпағанын содан – ақ бiлерсiздер. Әлi есiмде, 1939 жылы жазушылардың пленумы болды. Мен одақтың председателi ретiнде баяндама жасадым. Сөз арасында, жоғары жақтың арнайы нұсқауымен «Ескiлiк көлеңкесiнде» атты жинақты тағы да сынауға тура келдi. Шынын айтқанда, бұл жолы Мұхтар менi жақтырмай қалды. Ал, айтпасқа амалың қайсы. Арада жылдар өттi. Қайтадан араласып - құраласып кеттiк. 1949 –1950 жылдары «Жұлдыз» журналының жұмысы талқыланап, мен кезектi баяндама жасадым. Сынадым. Сөз арасында «толыққанды, тың шығармаларды басудың орнына кейде «қыстырмалар» кiрiп кетедi» дедiм. Журналда «Абай» романының екiншi басылымына қосымша ретiнде кiрген переселендер туралы тарау басылған. Соны мегзеп ем. Ел – жұрт «ол қандай қыстырма ?» деп ерiксiз айтқызды. Мұхтар қолын бiр – ақ сермедi. Арада тағы да жылдар өттi. Москвада бес – алты ай паналаған Мұхтар елге қайтуға қамданды. Сондай қуанышты. Әңгiме арасында «Алтай жүрегi» романымның жайын сұрады. Әлi машинкаға бастырмағанмын. «Түнде оқып шығамын. Әкел» дедi. Ертеңiнде мәз болып қарсы алып: «Москва баспаларына пiкiрдi өзiм жазып берейiн. Көркем дүние. Ал, ендi қайтадан достасамыз ғой», - дегенi күлiп. Мен әлдеқашан ұмытып кеттi ғой деп жүргем. Ұмытпапты. Мұхтардың ол мақаласы жиырма томдық шығармалар жинағында бар. Мiне, өмiр шындығы солай».

Калашников жолдас: Жазушылар ұйымының жанындағы орыс секциясын кездейсоқ адамдар басқарып келдi. Жас жазушылардың еңбегiн ешкiм бағаламады. ұлтшыл – фашист – халық жаулары – орыс жастарын тiзгiндеп, қазақ жастары мен орыс жастарының арасында араздық өртiн салмақшы да болды. Ендiгi жерде орыс секциясының жұмысын жандандырып, өсiп келе жатқан жастардың шығармаларын басуды тездету керек, - дедi.

Қалмақан жолдас: Халық жауы Тоғжанов көптен – ақ мәлiм едi, бiрақ оған мезгiлiнде соққы бере алмадық. Тоғжанов қатардағы қазақ жазушыларын тiзгiндеп отырды, «сынағансып» соққы бердi. Көркем әдебиет баспасының бұрынғы бастығы Жаманқұлов Жансүгiровтың түкке тұрмайтын «Жолдастар» деген романын басып шығарды, - дедi.

Шығып сөйлеген Тайыр, Саин, Хамза, Шашкин тағы басқа жолдастар да сын және өзара сын негiзiмен сөйлеп, жазушылар ұйымын қатал сынады. Өздерiнiң нақты ұсыныстарын айтты.

Ол қандай ұсыныстар? Ендi олардың мазмұнын бiлу үшiн әсте мүмкiндiк туа қоймас.

Сырттай көзге шалына қоймағанымен, жиналыстың барысынан – ақ оған қатысушылардың бойын билеген шарасыздық, суға кеткен тал қармайдының керiн құшқан дегбiрсiздiк аңғарылады. Сөйлеген адамдардың арасында Мұхтар Әуезовтан басқа «көсем жазушылардың» бiрде бiреуi жоқ. Тек Тоғжанов Ғаббастың есiмi «халық жауының» қатарына қосылуы ғана iстiң мәнiн ашады. Бейiмбеттiң, Iлиястың атын Мұхтар неге атамайды? Демек, аузы бармаған, дәтi жетпеген. Нағыз жау екенiне сенбеген. Мұны iштей қарсылық, келiспеушiлiк деп түсiну керек. Жарайды, ендеше мәжiлiске Сәкен, Сәбит, Ғабит неге қатыспаған? Себебi, үшеуi де күдiктi күй кешiп, жанталаса жабығып жүрген қатерлi күндер болатын. Әсiресе, Сәкеннiң басына бұлт төнiп – ақ тұрған. Әр қилы деректiң қиюын өзара қиыстырғанда Сейфуллиннiң ұсталған күнi 6 қыркүйектiң түнi мен 26 қыркүйектiң арасына тура келедi. Ал тура 26 қыркүйекте ұсталды дегендi Ә. Әбiшев, С. Қирабаев сенiмдi дерек ретiнде көрсетедi. Нақты мезгiлiн анықтап, көшiрмесiн көзге көрсететiн азамат та тура. Тек Iлияс сол күндерi түрмеде жатып, екi шумақ өлең шығарып, ретiн тауып сыртқа жiберткiзiптi. Ашыну, ыза, қорлық, жеккөру сезiмi от шашып тұр. Әр сөзi тотияйын сияқты ойып түседi.

У сойқы,

шойқы,

майқы,

Әңгүдiк,

сiдiк,

Сарысу ми, сарынға ұшқан соқыр қарға,

Шелегi қарамайдың қойған боқ сап.

Сен итке сөзiм шығын, жалтақтаған,

Итсiң көрiнген кеп айтақтаған.

Үре бер, көрiнгенге, тфу, арсыз.

Қаншықтай құйрығы қатқан, сатпақталған.
Қапастан да саңылау тауып, үзiлiп жеткен осынау жолдардан Iлтястiң жан дауысы естiледi. Теңеудi де төкпелетiп, қарғысын да аямаған. Әр сөздiң көбiсiн сөгiп, сол арқылы арандатушының портретiн жасамай-ақ қояйық. Асыл азаматтың әсiрелей жаққан қара бояуына да, теңеуiне де, сөз саптасына да кешiрiммен қарайық. Жаны қылбұрауға түсiп, қиналған шағында жазықсыз күйдiрген жантықтарға одан артық балама таппаған да шығар.

Бұл шумақты жиналысқа қатыстылар, әрине, бiлген жоқ. Бiлуге тиiстi емес. Олардың көңiлiн сыздатқан күбiрткi – кеше түнде не бүгiн таңертең ұсталып кеткен, не ертең, не бүрсүгiнi қолды болуға тиiстi Сәкен тағдыры едi. Әлдебiр жайды бүгежектеп айта алмауларынан сондай шарасыздық, үнсiз күйiнгендiк аңғарылады. Ал, қазан айының басында, барлығы да «орын орнына қойылып» жөнiн тапты. Ең соңғы «қызыл сұңқар», революцияның Еркебұланы, қазақ ақындарының аққуы – Сәкен, Сәкен Сейфуллин де заман торына түстi.

Мұхамеджан Қаратаев: «Бұрынғы сұмдық сұмдық па, нағыз сұмдық ендi басталды. Кiмге сенерiңдi бiлмейсiң. Сәкен ұсталысымен Орталық Комитеттен арнайы бұйрық келдi. Кiм екенiн ұмытып қалдым. Телефон арқылы жарлығын жариялады. Бөлiм меңгерушiсi Жанайдар Садуақасовтың өзi де «ғайыпқа айналғандардың» қатарына қосылған. Және жиi – жиi ауысып, қайшыласып жатқан кез. Бiзде де ес жоқ. Қайсы бiрiн ойда ұстағандайсың. Сол адам маған баспасөздерде Сәкен туралы «үн қосуды» ұйымдастыруды тапсырды. Амалың қайсы, көнесiң. Одан Сәбит те, Ғабит те шет қалмады. Мен де, жаздым... Көрдiң бе, бiздi сондай сұмдыққа итермеледi. Сәкенмен байланысты деп Сәбиттi орнынан алып, партиядан шығарды. Бос орынға менi қойды. Iле, араға аз жыл салып мен де кеттiм. Ғабит екеумiз партиядан 1938 жылы 5 августа бiр күнде шығарылдық. Алты күннен соң мен ұзақ әрi ерiксiзден болған «сапарға» аттандым. Ғабит аман қалды. қайран асыл жылдарым текке рәсуа, қор боп кеттi - ау».

Расында да жан ауыртатын сөздер. Еске алудың өзi қорқынышты. Қайтемiз, заман ағымының сарыны. Ағысқа қарсы жүзсең өзiңдi қоса алып кетедi. Сол тасқыннан Мұхамеджан Қаратаев та құтылмады. Жиырма жылғы сергелдеңнен соң ғана қайтып оралды.

«Қазан тумай қар жаумас» дейдi дала даналығы. Қазан туды. Қар, табиғаттың ақша қары жауды ма, жаумады ма, қайдам. Ал әр адамның өмiрiн аяз қарып, үмiтi үсiкке ұшырады. Нақты дәлелi, анық айғағы жоқ айыптаулар қарша борады. Кiм айтып жатыр, оны сұрауға мұрша да жоқ. Дау – дамай, арандатулар адамды қыстан бетер қыспаққа алды.

Кiлең кiжiнуден, қоқан – лоқыдан, бопсалаудан тұратын сондай мақаланың бiрi «Жазушылар ұйымындағы ұлтшыл – фашист жаулардың зиянды зардабын бiр жола құртайық» деген «Қазақ әдебиетiнiң» 8 қазан күнгi санында жарияланды. Әрине, жазған адам аты – жөнiн көрсетпеген. Бұл мақаладан прокурор Вышинскийдiң терминдерiнiң бiраз қазақша «сәттi балаламарын» да табуға және ендiгi кезек кiмдiкi екендiгiн де бiлуге болады. Онда Iлияс та, Сәкен де нағыз «ұлтшыл - фашист» ретiнде аталады. Ал, Бейiмбет қайда? Оның себебi келесi мақалада ашылады. Ал әзiрше мынаған көз қырын салайық: қос дүлдүл не үшiн ұсталды дейсiз бе? Мiнекиiңiз:

Мiне, үкiм осы. Тергеу iсiнiң қорытындысындағы айыптауда бiр сөзi артық, бiр сөзi кем болар. Осы да осал «қылмыс» емес. Кiмнiң де болса басын мүжуге жетiп жатыр. Ал жазықсыз жандардың жапа шеккенiн, жаланы мойындамай қасарысып тұрып алғандағы көрген қорлығына қалай төзерсiң. Осынау жолдарды оқып бергенiмде, өзге – өзге, дiлi қатты, сырласына да сыр алдырмайтын қасқайып–ақ жүретiн Сафуан Шаймерденовтың жанарынан жас парлап, сөйлей алмай қыстығырылып, өксiп жiбергенiн көргенiмде, сол жылдардың адам жүрегiне салған жарасының әлi де сыздатып жүргенiне, өксiктерiнiң әлi де басылмағанына iшiм езiле өзегiм өртене отырып иландым. «Бiтпейтiн дауды жаңғыртып қайтем» деген ойымнан бас тартып, бiлген – естiгенiмдi, оқығанымды жасырып қалмауға серт бердiм. Сол серт, жас балаша еңiреген ағаның бейнесi екiншi бiр уәденi бұзуға мәжбүр еттi. Сiз де кешiрiңiз, отағасы. Мейлi есiмiңiздi атамайын. Бiрақ ендi бүге алмаймын. Аты – жөнiн сұрап сiздер де қинамаңыздар. Мәселе, Шындықта ғой.

«Қазақстан жазушылар ұйымының жанындағы бастауыш партия ұйымы өзiнiң жуық арада болған жиналысында – халық жауларының жазушылар ұйымында болған зиянкестiк зардабын құрту туралы және Мұқанов туралы мәселе қаралды. Жиылыста сөйлеушiлердiң бәрi де Мұқановқа саяси жағынан сенбейтiнiн бiлдiрдi. Оның барлық зиянды қылықтарын бетiне басты. Жиылыс БК(б)П қатарынан шығарды, жазушылар ұйымының бастығынан алуды тиiстi орынының алдына қойды. Жиылыста Жүсiпбеков Хамза, Әбдiқадыров Қалқаман, Бекенов Елжастың көп қаталарын сөйлеушiлер көрсете айтты. Партия жиналысы олар туралы да мәселе қарауға керек деп тауып, комиссияға тапсырды» - деген қаулының алынуы онша таң қалдырмады.

Демек, тиiстi жерде Сәбит Сәкендi қорғап сөйледi деген тұжырым жасатады. «Кейдей таптың жаршысы» Сәбиттiң өзi сергелдеңге түскенде Ғабиттiң аман қалуы мүмкiн бе? Оның үстiне сонау көктемнен берi Бейiмбеттi қорғап, қасарысып келгеннiң бiрi де сол едi.

Дүние – кезек дейдi. Сол кезектi зады, жаманаттың өзi де мойындайтын болуы керек.

Бақ пен сордың арасы – бiр – ақ елi, ерлiк пен ездiктiң арасы – бiр қадам. Қадым заманнан дала бесiгiнде тербелген осынау қанатты ұғымның мағнасын қалай түсiнуге болады? Серiлiк пен сорлылықтың арасы неге жақын? Бақыт дегенiң соншама айнымалы ма? Әлде, ар мен арамдықтың ара жiгiндегi көрiнбейтiн түссiз перде ме? Мүмкiн, тағдыр тасырлығы мен тәлкегi ме? Ал ерлiк пен ездiктiң арасындағы өлшем неге алыс? Зады, кез келген адамның өлiмге басын тiге бермейтiндiгiнен бе? Қалай толғасақ та, Ғабит Махмұтұлы Мүсiреповке Ер атағы тегiн берiлмеген. Ол екi рет Ерге лайықты қатерлi де қасиеттi мiнез көрсеттi. Бiрiншiсi – Ел басына ашаршылық апаты төнгенде Сталинге шындықты ашына баяндаған хатқа бес адамның бiрi боп қол қоюы. Екiншiсi - «Бейiмбет жау болса, мен де жаумын!» - деп қасқайып тұрып мәлiмдеме жасауы. Екiнiң бiрi түгiл, егiздiң сыңары – бiр – бiрiн түрткiлеген шақта, ақылға сыймайтын тәуекелдiлiк. Көзсiз ерлiк. Себебi оған сенетiн және қолдайтын кiм бар? Арашалай алмасын бiле тұрып, қалаай айтты? Iлитясты, Сәкендi қорғап қалмаған шындық Би – ағаңа тосқауыл қояр ма? Үш ай бойы қасарыса қорғауының мәнiсi не? Мәнiсi – ар мен парыз да едi. Ғабит Бейiмбеттi «қанатының астына алуы арқылы», оған қарсы болуы арқылы Әдiлетсiздiкке, айналасындағы арандатушыларға, айқайға iлесушiлерге сес көрсетiп, дүниеде адамгершiлiк, адалдық, ақиқат, ақыл дегенiң бар екенiн, ертең сол ар сотының алдына жауап беруге тура келетiндiгiн ескертiп, салқынқанды сабырлыққа – шақырды. Өзге ұлттардың арасында да осындай ер – азаматтар болған шығар. Болды. Ана сүтiмен ар иiсi сiңген ұл мен қыздарға адамзат қашанда қарыздар. Солардың аты өшпесiн.