Еңбекақы қорының қолданылуын талдау

         Еңбек ресурстарын пайдалану мен еңбек өнімділігін талдауды жалақымен тығыз байланыста жүргізу керек. Еңбек өнімділігінің жоғарылауы еңбекке ақы төлеуді жоғарылатудың алғы шарттарын жасайды. Бірақ кәсіпорын деңгейінде жалақы қорын пайдалануға жүйелі түрде талдау жасап, оны еңбек өнімділігін арттыру есебінен үнемдеудің жолдарын қарастыру керек.

         Жалақы қорының абсолютті ауытқуы (∆ЖҚ_абс.) нақты төленген жалақы қорын (ЖҚ₁) өткен жылғы, базисті не жоспарлы жалақы қорымен (ЖҚ₀) салыстыру негізінде анықталады:

∆ЖҚ_абc. = ЖҚ₁ - ЖҚ₀

         Бірақ, жалақы қорының абсолютті ауытқуы өндіріс көлемінің өсу қарқынымен байланыста жүргізілмеуіне байланысты, оның деңгейіне қарап жалақы қорын пайдалануға баға беруге болмайды. Ол үшін жалақы қорының салыстырмалы ауытқуы есептеледі.

         Жалақы қорының салыстырмалы ауытқуы (∆ЖҚ_сал..) нақты жалақы қоры (ЖҚ₁) мен өндіріс көлемінің өсу қарқынына (К_ж.ө.) түзетілген жалақы қоры (ЖҚ_түз.) арасындағы айырма ретінде анықталады. Бұл жерде жалақы қорының тек айнымалы бөлігі (ЖҚ_айн.) ғана қайта есептелінетінін ескеру қажет, өйткені оның шамасы өндіріс көлеміне пропорционалды өзгереді (кесімді жалақы, өндірістік жетістіктер үшін үстеме), ал жалақы қорының тұрақты бөлігі  (ЖҚ_тұр.) өзгермейді.

∆ЖҚ_сал. = ЖҚ₁ – ЖҚ_түз.= ЖҚ₁ – (ЖҚ_айн. * К_ж.ө. + ЖҚ_тұр.)

6.9 Кесте. Жалақы қорын талдау үшін мәліметтер

6.9 кесте мәліметтері бойынша жалақы қорының абсолютті ауытқуы 2358 мың теңгені құрайды, яғни өндіріс көлемінің кемуіне қарамастан жалақы қоры 2358 мың теңгеге өскен: 

 ∆ЖҚ_абc. = 81612 – 79254= +2358 мың тг.

Жалақы қорының салыстырмалы ауытқуы 3649 мың теңге:

 ∆ЖҚ_сал. = 81612 – (51641 * 0,975 + 27613) = 81612-77963 =  +3649 мың тг.

Кәсіпорында жалақы қоры өндіріс көлеміне пропорционалды өзгергерсе,  есепті жылы төленген нақты жалақы қоры 81612 мың теңге емес, 77963 мың теңгені құрайтын еді. Бірақ  жалақы қоры төленуі тиісті сомадан 3649 мың теңгеге артық жұмсалып отыр (салыстырмалы ауытқу).

Сонымен бірге, талдау барысында орташа жылдық жалақы мен жылдық еңбек өнімділігінің қатынасына да баға беру керек. Үдемелі ұдайы өндірісті жалғастыру, қажетті рентабельділік деңгейін қамтамасыз ету үшін еңбек өнімділігінің арту қарқыны жалақының арту қарқынынан алда болуы керек.  Егер бұл принцип сақталмаса, онда жалақы қоры үнемсіз пайдаланылып, өнімнің өзіндік құны жоғарылайды.

Біздің мысалымызда жылдық еңбек өнімділігінің индексі (I_E):

I_E =  

Орташа жылдық жалақының индексі (I_ж)

Есептеулер нәтижесі орташа  жалақының өсу қарқыны еңбек өнімділігінің өсу қарқынынан алда екендігін көрсетеді,  жылдық еңбек өнімділігі 3,6 %ға жоғарылағанда, орташа жалақы 9,4% ға жоғарылаған. Демек, кәсіпорында жалақы қоры тиімсіз пайдаланылып отыр.

Яғни, жалақының арту арту қарқыны  еңбек өнімділігінің арту қарқынынан алда болуы себепті, 4327 мың теңге көлеміндегі қаражат үнемсіз пайдаланылған.

Жалақы қорын пайдалану тиімділігіне баға беру үшін келесідей көрсеткіштерді де пайдалануға болады:

-  жалақының 1 теңгесіне келетін жалпы  өнім көлемі;

- жалақының 1 теңгесіне келетін түсім;

- жалақының 1 теңгесіне жалпы табыс;

- жалақының 1 теңгесіне келетін таза табыс;

- өнімнің  1 теңгесіне келетін жалақы, т.б.

- жұмыс уақытын үнемді пайдалану;

- еңбек үрдісін интенсивтендіру;

- шығарылатын өнім сапасын жақсарту,

- жұмыскерлерді еңбек нәтижесіне ынталандру, т.б.